جنگل‌های ایران در معرض خطرهای گوناگون
پرفسور پرویز کردوانی ـ چهره ماندگار علمی
آتش‌سوزی در جنگل‌های ارسباران بار دیگر ذهن جامعه را به سمت محافظت از این منابع ملی و طبیعی معطوف کرد. کشور ما دارای ۵ نوع جنگل است که متاسفانه همه آنها در معرض تهدید و کاهش قرار دارند. وقتی صحبت از جنگل می‌شود همه یاد شمال کشور می‌‌افتند؛ در حالی که پراکندگی جنگلها در کشور ما به نحوی است که در بسیاری از مناطق شاهد پوشش جنگلی هستیم.
جنگل‌های هیرکانی؛ در استان‌های خراسان شمالی، سمنان، مازندران، گیلان و گلستان و همچنین جمهوری آذربایجان دیده می‌شود.
گلستان امروز در قدیم هیرکان نام داشت و جنگل‌های هیرکانی که بخش مهم آنها در این استان است به همین دلیل به این نام نامیده می‌شوند.
این جنگلها به تازگی جزو میراث جهانی درآمده‌اند و بهره‌برداری از آنها برای چندین سال ممنوع شده است. این اقدام از یک سو بسیار خوب است؛ چون دلیل کاهش وسعت جنگلها در این قسمت برداشت زیاد بوده که با صفر شدن برداشت، این خطر نیز از بین می‌رود.
با این حال باید در نظر داشت بعضی درختان این جنگلها عمر بسیاری ندارند؛ مثلا وقتی قطر درخت افرا به ۹۰ سانتی‌متر برسد، از داخل پوسیده می‌شود و پس از مدتی سقوط می‌کند.
جنگل‌های بلوط زاگرس؛ در سال های اخیر با خطرات زیادی روبه‌رو بوده‌اند. بخش قابل توجهی از جنگلها در این منطقه مبتلا به آفت شده‌اند. تصور اینکه قطع درختان آفت‌زده می‌تواند بیماری را در جنگلها مهار کند، موجب نابودی درختان بسیاری شد؛ یعنی به جای تلاش برای نابودی آفت، درختان را نابود کردند. خشکسالی نیز خسارت فراوانی به این جنگلها زد. حفر چاه‌های فراوان باعث فقیر شدن سفره‌های زیرزمینی آب و اتکای این درختان به باران شد. کاهش بارندگی‌ها نیز موجبات خشک‌شدن درختان را فراهم کرد. به این عوامل باید جاده‌سازی و استخراج معادن را نیز اضافه کرد. همچنین قطع درختان جنگلی برای تهیه سوخت از عوامل نابودی قسمت‌هایی از این جنگلها بوده است.
جنگل‌های ارسباران؛ گرچه چندان معروف نیستند اما تنوع زیستی بالا و موقعیت اقلیمی موجب اهمیت بیشتر آنها شده است. این جنگلها حیات‌وحش قابل‌توجهی نیز دارند. به تازگی بخشی از این جنگلها دچار آتش‌سوزی شده است. حیات جنگل‌های ارسباران بستگی تام به پرآبی رود ارس دارد تا نسیم‌هایی که به سمت جنگل می‌وزند رطوبت را به سوی آن بیاورند.
جنگل‌های دریایی حرا و چندل؛ حیوانی به نام گل‌خورک کمک زیادی به زنده‌ماندن این جنگلها می‌کند. وقتی دریا مد دارد، جنگل‌های حرا زیر آبند و هنگام جزر از آب بیرون می‌آیند و گل‌خورک‌ها کانال‌هایی را در مجاورت ریشه درختان ایجاد می‌کنند که برای راهیابی اکسیژن بسیار مفید است. به دلیل نبود مرتع، بومی‌های منطقه از این درختان به عنوان علوفه حیوانات استفاده می‌کنند. هر روز ده‌ها نفر با قایق سروقت درختان می‌روند و شاخه‌های آنها را قطع می‌کنند و به ساحل می‌آورند. صدها نفر هم از آنجا با موتورسیکلت و ماشین باری شاخه‌ها را به آخور حیوانات می‌برند. همین، مهم‌ترین عامل نابودی جنگل‌های حراست.
جنگل‌های خشک؛ این جنگلها زمانی در منطقه‌ای مرطوب و پس از تغییر اقلیم از آب زیرزمین بهره‌مند بودند. حفر چاه‌های عمیق باعث کم‌آبی سفره‌های زیرزمینی و به‌مخاطره‌افتادن این جنگلها شده است. از سوی دیگر در پهنه این جنگلها دامداران شتر، گاو و گوسفند خود را می‌چرانند.
جنگل‌های دست‌کاشت؛ از سال ۱۳۴۰ کاشت این جنگلها آغاز و در نقاطی موجب تشکیل تاغزارها شدند. مهم‌ترین تهدید این جنگلها نیز به‌ویژه در مناطق سرخه و سمنان حفر چاه‌های عمیق و کاهش سفره‌های آب زیرزمینی است.
