پس از سالها وقفه در اجرای کریدور شمال- جنوب، ایران رسما عملیاتی کردن این محور ترانزیتی را کلید زد و برای اولین بار کالاهای روسی از مسیر ایران به اقیانوس هند انتقال یافت. اقدامی که باتوجه به موقعیت جغرافیایی ایران، این کشور به چهارراه این مسیر و طرح جاده ابریشم چین تبدیل خواهد شد.
درحالی که جنگ اوکراین به دلیل ابعاد گسترده آن، پیامدهای ناگواری برای جامعه جهانی از لحاظ اقتصادی به همراه داشته است ولی این شرایط سخت فرصتهایی را برای سایر کشورها فراهم کرده تا بتوانند از ظرفیت‌های خود برای ارتقای جایگاه اقتصادی خود استفاده کنند. یکی از این فرصت‌های بین‌المللی برای ایران و کشورهای منطقه اجرای کریدور شمال- جنوب است که از سالها پیش استارت خورده است. هر چند به دلیل برخی مشکلات در مسیر این کریدور ترانزیتی تاکنون بهره‌برداری از آن به تعویق افتاده بود اما در نهایت موانع رفع شده و ایران توانسته با کمک شرکایش این مسیر را راه‌اندازی کند.
شرکت کشتیرانی ایران روز شنبه برای نخستین بار با اولین محموله ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند، مسیر خود را از طریق کریدور شمال-جنوب موسوم به INSTC آغاز کرد. به گفته داریوش جمالی، رئیس‌بندر ایرانی- روسی سالیانکا این محموله‌ها در گذشته به صورت موردی و مقطعی شکل گرفته بود ولی با تلاش‌های تیم کشتیرانی بصورت سراسری و البته آزمایشی سازوکاری ایجاد شده که کانتینرها از روسیه به هند و یا آسیای شرقی فقط با یک بارنامه سراسری حمل شود.
کاهش هزینه‌های حمل شامل هزینه بنادر و گمرک، کاهش مدت زمان ماندگاری کانتینرها، سرعت در تحویل کالا، حذف خطر صاحبان کالا در حمل داخلی کانتینر، سند حمل معتبر جهت مسائل حقوقی و جبران خسارت احتمالی، تسریع در عملیات بانکی و افزایش اعتبار تجاری را از مزایای بارنامه سراسری اعلام شده است.
اولین محموله انتقالی از این مسیر شامل دو کانتینر ۴۰ فوتی محموله لمینیت چوب با وزن ۴۱ تن، بصورت آزمایشی از مبدا سنپترزبورگ واقع در روسیه به راه افتاده و پس از انتقال به بندر آستاراخان از طریق دریای خزر وارد ایران می‌شود.
اهمیت کریدور شمال – جنوب
این پروژه که در سال 2000، به امضای وزرای حملونقل ایران، هند و روسیه رسید، مهم‌ترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپاست که می‌تواند در حملونقل ترانزیتی نقش مهمی ایفا کند. این کریدور ترانزیتی به نوعی پل ارتباطی کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج‌فارس به شمار می‌رود و کشورهای واقع در دو طرف را به هم پیوند می‌دهد. از جمله مزیت‌های این مسیر حمل‌ونقلی این است که هزینه حمل کالاهای ترانزیتی
30 درصد نسبت به سایر مسیرهای منطقه ارزان‌تر است. همچنین زمان حملونقل کالاهای هندی به روسیه هم که از طریق کانال سوئز انجام می‌شد به نصف کاهش می‌یابد.
باتوجه به اینکه کشورهای آسیای مرکزی و برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز برای همکاری در این کریدور بین‌المللی اعلام آمادگی کرده‌اند، بنابراین تعداد کشورهای و جمعیت تحت پوشش آن قابل توجه است و بازار تولید و مصرف زیادی را شامل می‌شود. هرچه دولت‌های بیشتری در این پروژه حضور داشته باشند به همان‌اندازه میزان تاثیرگذاری آن در عرصه اقتصاد جهانی نیز افزایش خواهد یافت.
از سوی دیگر، این کریدور ریلی و دریایی حتی می‌تواند در آینده به طرح جامع چین یعنی «یک کمربند و یک جاده» ملحق شود چرا که ایران و روسیه و کشورهای آسیای مرکزی هم بخشی از این پروژه کلان اقتصادی هستند و توسعه زیرساختهای ریلی این کشور می‌تواند در تحقق این ایده نیز موثر باشد. همان‌گونه که چین نیز پس از بحران اوکراین با صدور کالاهای خود از مسیر آسیای مرکزی و دریای خزر به اروپا، به صورت آزمایشی طرح خود را اجرایی کرده است.
جایگاه ایران در کریدور شمال- جنوب
ایران به دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلیتیکی خود همیشه مسیر مناسبی برای عبور کالاهای خارجی از گذشته تا تاکنون بوده و یکی از شاخه‌های اصلی جاده ابریشم قدیم به شمار می‌رفت که نشان می‌دهد ایران از مزیت بهتری نسبت به سایر کشورهای منطقه برای ترانزیت کالا برخوردار است. با عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب ایران می‌تواند از این مزیت برای ارتقای جایگاه اقتصادی خود در منطقه و عرصه بین‌المللی بهره بگیرد.
ایران می‌تواند با استفاده از مسیر ترانزیتی کالاهای اروپایی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با هزینه کمتر نسبت به سایر مسیرها به اقیانوس هند و خلیج‌فارس انتقال دهد و همچنین برای بهبود کیفیت خدمات رسانی، می‌تواند مسیرهای ریلی و زیرساختهای خود را نیز تقویت کند. چرا که داشتن مسیرهای ریلی مناسب سبب می‌شود تا سایر کشورها کالاهای زیادی را از مسیر ایران انتقال دهند و از لحاظ اقتصادی برای ایران فواید زیادی دارد.
پیش‌بینی می‌شود که با عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب، ایران می‌تواند سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند که با وجود تحریم‌های غرب می‌تواند تا حدی وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.
توسعه این مسیر ریلی علاوه بر اینکه حجم تجارت روسیه با ایران و کشورهای منطقه را گسترش می‌دهد، همچنین سبب می‌شود تا انتقال مسیر تجارت هند و روسیه که در حال حاضر از مسیر دریای سیاه انجام می‌شود، به مسیر ترانزیتی ایران انتقال یابد. بنابراین، توسعه روابط چند جانبه با قدرت‌های منطقه‌ای، تبعات تحریمی برای ایران را تا حدی مرتفع خواهد کرد و همچنین قدرت چانه‌زنی تهران را در مقابل غربی‌ها افزایش می‌دهد.
باتوجه به تحریم‌های غرب علیه روسیه، کریدور شمال – جنوب اکنون اهمیت خاصی پیدا کرده است و مقامات هندی هم روی این مسیر حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. هند هم در بندر چابهار که بخشی از این پروژه است سرمایه‌گذاری‌هایی انجام داده تا انتقال کالاها به سهولت انجام شود.
ایران علاوه‌بر اینکه با کریدور شمال و جنوب نقش پل ارتباطی هند و اروپا را بازی می‌کند می‌تواند آسیای مرکزی را نیز از این مسیر به اقیانوس هند و خلیج‌فارس ارتباط دهد و کالاهای این کشورها را نیز به این مناطق آبی صادر کند و کشورهای آسیای مرکزی هم که محصور در خشکی هستند از این مسیر ریلی می‌توانند به آب‌های آزاد دسترسی پیدا کنند. بنابراین با گذشت زمان، اهمیت این کریدور ریلی و دریایی و نقش و جایگاه ایران در آن بیش از پیش آشکار خواهد شد.
علاوه‌بر ایران، این کریدور حملونقل برای روسیه نیز به صرفه است زیرا این کشور برای انتقال کالاهای خود به اقیانوس هند و خلیج‌فارس باید از چند مسیر دریایی و ریلی استفاده می‌کرد که با افتتاح این پروژه می‌تواند در هزینه‌های این کشور هم صرفه‌جویی شود.
شرایط موجود بین‌المللی فرصت مناسبی را برای ایران فراهم آورده تا با تقویت زیرساختهای ریلی و ترانزیتی خود بتواند نقش مهمی در اجرای گسترده‌تر کریدور شمال- جنوب ایفا کرده و به قطب اقتصادی در منطقه تبدیل شود. با توجه به کاهش هزینه‌ها و زمان در ترانزیت کالا از این مسیر، ایران به اصلی‌ترین حلقه تجارت آسیا و اروپا تبدیل خواهد شد که اقدامات آمریکا برای کنار زدن ایران از پروژه‌های اقتصادی منطقه را ناکام می‌گذارد.
