شاپان چیست؟ چگونه ساخته می شود و چگونه اجرا می شود؟!
شاپان یکی از آستری‌های رایج برای رنگ کاری چوب است. شاپان یکی از پرکاربردترین و قدیمی‌ترین نوع آستری است که از گذشته تا به امروز توسط اساتید رنگ کار برای رنگ بخشیدن و آستر کردن چوب و تغییر رنگ آن به قهوه‌ای و رنگ‌های نزدیک به آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوشته تلاش کنیم شما را با جزئیات بیشتری از شاپان و روش استفاده از آن آشنا کنیم. لطفاً با ما همراه باشید…
کاربرد شاپان چیست؟
همان‌طور که در بالا توضیح داده‌ایم از شاپان به‌عنوان رنگ آستر و پایه چوب استفاده می‌شود. یکی از پرکاربردترین مصارف شاپان بر روی چوب روسی (نراد، یولکا، ساسنا و …) است. همان‌طور که می دانید رنگ چوب روسی کرم رنگ یا نخودی است و معمولاً برای این که اساتید رنگ سازه‌های ساخته شده با این نوع چوب‌ها را به قهوه‌ای یا قهوه‌ای تیره یا فندقی تغییر دهند، از آستری‌های روغنی مانند شاپان یا آستری فوری مانند جوهر استفاده می‌کنند. شاپان با توجه به قیمت ارزان آن، سهولت در اجرا بر روی قطعه چوبی و همچنین حلال ارزان (بنزین)، بسیار مورد توجه اساتید و علاقه‌مندان به رنگ کاری چوب قرار گرفته است.
در این سال هم آستری‌های پایه آب توسط شرکت‌های دانش بنیان تولید شده است؛ اما به خاطر نداشتن دانش کافی در بازاریابی و فروش و مشکل استفاده از آستری های پایه آب در چوب های روکش شده، همچنان شاپان با اختلاف زیاد، به‌عنوان آستری چوب محبوب در میان رنگ کارهای قدیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه نسل جدیدی از رنگ‌ها به بازار عرضه شده است که باقدرت جای خود را در میان اساتید رنگ کار باز کرده‌اند و پیش بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور، ما هم مانند کشورهای پیشرفته، از شر مواد و رنگ‌های سرطان زا خلاص شویم!
مواد تشکیل دهنده شاپان چیست؟
شاپان در واقع قیر تسویه شده است که معمولاً در ظرف‌های یک کیلویی پلاستیکی در رنگ فروشی‌ها و در دو رنگ مشکی و قهوه‌ای به فروش می‌رسد. در زمان خرید شما باید به نوشته روی قوطی بسنده کنید و تشخیص مشکی یا قهوه‌ای بودن آن به‌صورت ظاهری بسیار مشکل خواهد بود چون هر دو رنگ شبیه به قیر و سیاه رنگ هستند.
شاپان قهوه‌ای همان نوع مشکی آن است که با اضافه کردن پودر اخرا به آن رنگ قهوه‌ای با یک پرده قرمز رنگ خواهید داشت.
حلال شاپان چیست؟
در آیچوب دیدگاه‌های مختلفی در مورد حلال شاپان از طرف بازدید کننده‌ها به ما انتقال داده شد. برخی از تینر روغنی برای حل کردن شاپان استفاده می‌کردند و برخی دیگر از نفت یا گازوئیل… اما در این مطلب بهترین حلال شاپان را ((بنزین)) معرفی کنیم. حلال‌های مانند تینر روغنی، گازوئیل و یا نفت درست است که شاپان را حل می‌کنند و از غلظت بالای آن می‌کاهند؛ اما مشکلی که به وجود می‌آید این است که روغن موجود در این حلال‌ها مدت زمان خشک شدن آستری را به‌مراتب بالاتر می‌برند و پس از اجرای آستری بر روی چوب و حتی خشک شدن آن مشاهده خواهید کرد که یک لایه چرب بر روی رنگ آستری ایجاد خواهد شد.
بنزین به‌واسطه فراریت بالا و هوا خشک بودن، بهتر از حلال‌های دیگر می‌تواند قیر را حل کند و پس از اجرا هم مطمئن خواهید بود در سریع‌ترین حالت ممکن آستری خشک خواهد شد. همچنین بنزین چربی ندارد که موجب خرابی سیلر، کیلر شود.
نسبت بنزین و شاپان برای حل کردن، بستگی به تم رنگ مورد نیاز شما دارد. به عبارتی اگر می‌خواهید رنگ قهوه‌ای تیره بر روی چوب اجرا کنید، می‌توانید یک کیلو شاپان مشکی را با یک لیتر بنزین ترکیب کنید و پس از اجرای آن بر روی چوب شاهد خواهید بود که رنگ قهوه‌ای تیره بر روی چوب اجرا شده است.
اگر دوست دارید این رنگ قهوه‌ای کمی روشن‌تر باشد باید مقدار بیشتری بنزین به شاپان اضافه کنید و پس از اجرای آن بر روی چوب شاهد خواهید بود که رنگ قهوه‌ای روشن‌تر شده است.
با استفاده از ترکیب بنزین و شاپان قهوه‌ای به یک رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز دست خواهید یافت؛ که پس از اجرا بر روی چوب شاهد یک رنگ قهوه‌ای زنده‌تر خواهید بود و تیرگی شاپون مشکلی را نخواهید داشت.
روش حل کردن شاپان:
برای حل کردن شاپان نیاز به فرمول و تخصص خاصی نیست فقط کافی است محتویات موجود در ظرف یک کیلویی را به یک ظرف بزرگ‌تر ترجیحاً پلاستیکی و چهار کیلویی است انتقال دهید. به ازای هر یک کیلو می‌توانید برای شروع یک لیتر بنزین اضافه کنید و با استفاده از دست یا یک تکه چوب شاپان و بنزین را به‌خوبی هم بزنید.
البته شاپان به این سادگی حل نمی‌شود و معمولاً برای حل کردن سریع آن باید دستکش پلاستیکی بنایی به دست کنید و شاپان را با دست در داخل بنزین ورز دهید تا سریع‌تر حل شود و به نتیجه دلخواه برسید. نکته بسیار مهم در مورد حل کردن آستری این است که معمولاً در فصل زمستان این قیر به سردی هوا واکنش نشان می‌دهد و کمی سفت می‌شود به همین منظور حل کردن شاپان در زمستان بسیار سخت‌تر و زمان‌برتر از حل کردن در تابستان است.
نکته بسیار مهم دیگر در زمان استفاده از شاپان این است که توصیه می‌شود از دستکش‌های پلاستیکی بنایی برای حل کردن و اجرای آن بر روی چوب استفاده کنیم همان‌طور که می‌دانید بنزین حاوی مقادیر بسیار زیادی از مواد سمی و سرطان‌زاست. معمولاً اجرای آستری بر روی سازه‌های چوبی با توجه به حجم کار زمان بر است و این تماس طولانی و مداوم پوست دست با بنزین و بسیار برای سلامتی شما مضر خواهد بود.
به همین دلیل است که پیشنهاد می‌کنیم در وهله اول از دستکش پلاستیکی و یک پارچه تنظیف برای اجرای شاپان استفاده کنید. اگر به دستکش پلاستیکی دسترسی ندارید می‌توانید آستری را با استفاده از قلم‌مو بر روی کار اجرا کنید و با یک دستمال خشک رنگ اجرا شده را سریع پاک کنید تا خط قلم‌مو بر روی کار باقی نماند.
چگونه شاپان را بر روی چوب اجرا کنیم؟
شما از سه روش برای اجرای آستری بر روی چوب می‌توانید استفاده کنید.
استفاده از پارچه برای اجرای شاپان:
متداول‌ترین روش اجرای شاپان بر روی چوب استفاده از پارچه است. در آموزش‌هایی که معمولاً توسط اساتید ارائه می‌شود به این نکته تأکید دارند که بهتر است از پارچه تنظیف برای اجرای شاپان بر روی چوب استفاده کنید؛ اما ما پیشنهاد دیگری برای شما داریم. بهتر است از پارچه زیر پیراهنی مردانه استفاده کنید. شاید برای شما جالب باشد که چرا از این پارچه؟! با توجه به حساسیت‌هایی که ممکن است پرزهای موجود در پارچه برای برخی افراد ایجاد کنند شرکت‌های تولید کننده زیر پیراهنی، از دستگاه‌های مخصوصی به‌منظور پرز برداری از روی پارچه استفاده می‌کنند. به همین دلیل در زمان استفاده از این نوع پارچه‌ها و اجرای شاپان با این پارچه مطمئن خواهید بود که پرز پارچه بر روی چوب باقی نمی‌ماند و شما یک کار تمیز و بی‌نقص را اجرا خواهید کرد.
پیشنهاد ما در زمان اجرا با استفاده از دستمال این است که چند ثانیه پس از اجرا بر روی چوب، با یک دستمال خشک و تمیز پارچه را از روی چوب پاک کنید.
استفاده از قلم مو برای اجرای شاپان:
یکی دیگر از روش‌های اجرای شاپان بر روی چوب، استفاده از قلم‌مو است. اگر شرایط به شما اجازه می‌دهد پیشنهاد می‌کنیم از قلم‌مو برای اجرا بر روی چوب استفاده کنید. در این روش بنزین و قیر با دست شما برخوردی ندارد و خیالتان از بابت مسائل بهداشتی و سلامتی راحت است. مشکل اینجاست که رد قلم‌مو بر روی سازه خواهد ماند و ممکن است با تیرگی و روشنی رنگ مواجه شوید؛ اما پیشنهاد ما در این مورد هم این است که از یک تکه پارچه تمیز برای پاک کردن رد قلم مو و دورنگی ایجاد شده بر روی سطح چوب استفاده کنید.
استفاده از پیستوله برای اجرای شاپان:
بسیاری از علاقه‌مندان به حوزه رنگ چوب از ما پرسیدند که آیا می‌توان شاپان را با استفاده از پیستوله بر روی چوب اجرا کرد؟! پاسخ این است که بله امکان اجرای آن با استفاده از پیستوله وجود دارد اما بهترین گزینه برای این چنین کاری نیست. مطمئناً شما با پیستوله نمی‌توانید کنترل درست و دقیق در زمان اجرای آن داشته باشید. مطمئن باشید که یک کار اصولی و درست اجرا نخواهد شد؛ اما اگر احساس می‌کنید در مواردی راهی ندارید جز استفاده از پیستوله، مسئولیت زشتی و زیبایی کار با خودتان است.
قیمت شاپان:
شاپان یکی از ارزان‌ترین مواد موجود برای رنگ کاری چوب است. به قیمت امروز برای یک کیلو مبلغی معادل ۷ تا ۱۰ هزار تومان پرداخت خواهید کرد و بنزین به‌عنوان حلال شاپان هم با توجه به قیمت حلال‌هایی مانند تینر از قیمت کمتری برخوردار است.
ساخت رنگ فندقی با شاپان:
یکی از قابلیت‌های که شاپان دارد این است که می‌توانید با ترکیب رنگ‌های روغنی با آن به تم رنگ جدید دست پیدا کنید. به‌عنوان مثال می‌توانید با اضافه کردن مقدار کمی رنگ روغنی قرمز یا حتی ضد زنگ، به رنگ فندقی دست پیدا کنید. با توجه به اینکه شاپان آستری روغنی است، قابلیت ترکیب با همه رنگ‌های روغنی را دارد. مثلاً شما می‌توانید با اضافه کردن چند قطره مشکی روغنی به محلول، تم رنگ قهوه‌ای را به رنگ ونگه یا قهوه‌ای تیره ببرید. این بازی رنگ را با دیگر رنگ‌های روغنی می‌توانید انجام دهید و بر روی تکه‌های مختلف چوب اجرا کنید تا تأثیر آن را مشاهده نمایید.
مثال دیگری که می‌توانم در این آموزش به شما توضیح دهم این است که حتی در برخی موارد می‌توانید از مقدار کمی جوهر هم برای تغییر رنگ بسیار کم آستری استفاده کنید. به‌عنوان مثال می‌توانید در ۴ لیتر محلول آماده دو درپوش جوهر طلایی فوری اضافه کنید تا تأثیر آن را مشاهده کنید. دانستن اینکه ترکیب رنگ‌های مختلف باهم چه نتیجه‌ای را در بر خواهد داشت، بستگی به دانش و آشنایی شما با مبحث شناخت رنگ‌ها دارد.
ترکیب رنگ جوهری با شاپان:
اگر می‌خواهید رنگ نهایی کار شما قهوه‌ای با طیف طلایی و یا زیتونی باشد از شاپان مشکی استفاده کنید چرا که شاپان مشکی با داشتن طیف زرد هدف نهایی شما را راحت‌تر برآورده خواهد ساخت.
همچنین در این میان عده‌ای از دوستان و همکاران از جوهرهای شیشه‌ای به‌عنوان یک رنگ مکمل یا رنگ کمکی استفاده می‌کنند مثلاً با افزودن جوهر طلایی به شاپان طیف استر را به سمت قهوه‌ای- طلایی تغییر داده یا با افزودن جوهر فندقی به شاپان قهوه‌ای طیف رنگی استر را به سمت فندقی تغییر می‌دهند.
لازم است بدانید از آنجا که جوهرها ثبات رنگی کافی و لازم را ندارند بنابراین سعی کنید برای هر یک لیتر استر شاپان رقیق شده تنها از یک درب بطری حاوی جوهر بیشتر استفاده نکنید چرا که بعد از گذشت مدتی ممکن است کار رنگ شده شما دچار تغییر رنگ شود.
موارد استفاده از شاپان:
شاپان محصولی است که با توجه به قرار گرفتن در دسته آستری‌های روغنی امکان استفاده از آن در بسیاری از تکنیک‌ها و روش‌های رنگ کاری دارید. شاپان در صنعت چوب، پتینه کاری، لوازم سفالی، سرامیک، پلی استر و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آیا اجرای شاپان بر روی چوب به‌تنهایی کافی است؟
در واقع شما نمی‌توانید از شاپان به‌عنوان رنگ پایانی استفاده کنید. مطمئناً هم از نظر بهداشتی و هم از نظر زیبایی نمی‌تواند جلا بخش و به‌عنوان رنگ پایانی مورد استفاده قرار گیرد. شاپون آستری است که شرایط را برای تغییر رنگ چوب به رنگ مورد نظرتان فراهم می‌کند و با موادی مانند سیلر، کیلر و یا نیم پلی استر به سطح چوب قوام و جلا ببخشید.
مزایا و معایب استفاده از شاپان چیست؟
استفاده از شاپان مانند هر محصول دیگری مزایا و معایب مخصوص به خود را دارد. از مهم‌ترین مزایای استفاده از آن می‌توان به قیمت ارزان، روش اجرای آسان، در دسترس بودن، امکان ترکیب با رنگ‌های دیگر، عدم نیاز به تجهیزات و ابزار خاص برای اجرا و… اشاره کرد.
اما همان‌طور که در بالا اشاره شد شاپون یک ماده نفتی است و با حلالی مانند بنزین ترکیب می‌شود و ترکیب به دست آمده بر روی چوب یا موارد دیگر اجرا می‌گردد. در دنیایی که توجه همگان به سمت استفاده از محصولات سبز و طبیعی و فاقد هر گونه مواد شیمیایی جلب شده است، استفاده از این گونه مواد برای رنگ کاری لوازم چوبی که هر روزه با آن در تماس هستیم، برای هیچ‌کس جالب و دوست داشتنی نیست. به همین دلیل است که شاهد ورود نسل جدیدی از پوشش‌های گیاهی و روغن‌های گیاهی مخصوص چوب هستیم.
در واقع شاپان در بیشتر کشور های دنیا منسوخ شده و به هیچ عنوان از اینچنین محصول نفتی پر خطر و سرطان زا استفاده نمی شود، اما همچنان در ایران از این محصول استفاده می شود!
شما می‌توانید با استفاده از انواع روغن‌های پوششی مخصوص چوب در رنگ‌ها و قابلیت‌های مختلف بخش زیادی از نیازهای خود برای رنگ کاری چوب مرتفع کنید به‌عنوان مثال پیشنهاد ما این است به جای استفاده از موادی مانند شاپان سیلر کیلر و یا نیم پلی استر برای لوازم چوبی که کودکان با آن در تماس هستند حتماً از روغن‌های گیاهی و مناسب برای این گونه لوازم استفاده کنیم.
