معرق بر روی چوب

معرق ایجاد طرح ها نقش های زیبایی است که از دور بری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد. پیدایش تاریخی این هنر به درستی روشن نیست ولی

از تطبیق آن با هنر کاشیکاری، معرق بدون شک رابطه این دو هنر را در می یابیم. برای آشنایی با ریشه این هنر، صحبت از تاریخ تکوین کاشی معرق به میان می آید.

وجه تشابه کاشی معرق با معرق کاری روی چوب در شیوه عمل آن است که در هر دو نقش ها، از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.

معرق روی چوب به صورت فعلی از اوایل قرن حاضر شمسی در ایرن شروع شده و از منبت کاری جدا شده است. زیرا در گذشته طرح مورد نظر را روی چوب و به وسیله مغار خالی کرده و به جای آن تکه هایی به همان اندازه از چوب های مختلف یا عاج جاگذاری می نمودند.

پس از به وجود آمدن “اره مویی” های بسیار باریک، معرق روی چوب وارد مرحله جدیدی شد و هنری با ظرافت و اعجاب آور به وجود آمد. در این مرحله، به جای آنکه روی چوب کنده کاری شود و نقوش مورد نظر در آن جای گیرد، با قرار دادن قطعات مختلف از قبیل صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب های مختلف رنگی در کنار یکدیگر معرق ایجاد می شود.

در واقع معرق چ.ب را می توان تابلوی نقاشی دانست که به جای رنگ از چوب های مختلف رنگی و مواد مذکور، و به جای قلم مو از اره مویی استفاده می شود.

برای یادگیری و مهارت یافتن در هر هنری علاوه بر ذوق و توانایی های لازم فردی، نیاز به یک سری وسایل و ابزار آلات است که هنر معرق نیز از این قاعده مستثنا نیست.

ابزار و وسایل مورد نیاز هنر معرق

1. کمان اره . ابزار اصلی ایجاد معرق، تشکیل شده از وسیله ای فلزی به شکل نعل که یک دسته چوبی به یک سر آن متصل است و تیغه هایی موسوم به اره مویی با شماره های متفاوت و به وسیله دو پیچ به دو سر کمان اره متصل است.
2. اره مویی چوب بر . که تیغه ای است برنده و بسیار ظریف که دندانه های آن دو به دو متمایل به چپ و راست می باشد. این نحوه ساخت باعث می شود که اره در چوب به راحتی برش ایجاد کند.
3. اره مویی فلز بر . که دندانه هایش به ردیف کنار هم قرار گرفته اند. در معرق سازی از این علاوه بر فلز برای بریدن صدف نیز استفاده می شود. این نوع اره اندازه های مختلفی دارند که نازکترین آنها اره ۸ صفر و درشت ترین آنها شماره ۵ است÷
4. میز کار و تخته کوچکی به نام “پیشکار” . به ابعاد تقریبی ۱۰ در ۱۵ سانتی متر که در جلوی آن شکافی به شکل هفت وجود دارد. “پیشکار” به لبه میز کار کوبیده می شود.
5. چکش و گاز انبر
6. تیزک . قطعه فلز نوک تیزی است که قابلیت انعطاف بسیار دارد و برای برداشتن نقش های چوبی بریده شده از درون قالب خود استفاده می شود.

مواد و مصالح معرق

۱- تخته سه لایی به ضخامت ۳ میلی متر برای چسباندن طرح بر روی آن به وسیله چسب فوری.

۲- تخته سه لایی به ضخامت ۱۸ میلی متر که به آن زیر کار نیز می گویند و قطعات بریده شده معرق از چوب های رنگی بر روی آن پرس و چسبانده می شود. ضخامت زیاد این تخته سه لایی از آن جهت است که پس از روغن کاری و رنگ آمیزی به علت نیروی کشش، رنگ خم نشود.

۳- چسب فوری برای چسباندن طرح روی تخته سه لایی و چسب نجاری برای چسباندن قطعات معرق شده بر سطح زیرکار.

۴- چوب هایی به رنگ ها و شکل های مختلف از قبیل چوب گردوی تیره و فوفل که بیشتر برای زمینه به کار می روند و چوب شمشاد، نارنج، بقم، سنجد، اقاقیا، عناب، افرا، کی کم و گلابی که دارای رنگ های متفاوت هستند.

۵- از مواد دیگری که در معرق به کار می رود می توان از عاج، صدف، قطعات حاتم و شبه عاج ( که نوعی فیبر مخصوص است ) نام برد. انواع معرق از نظر زمینه به دو دسته تقسیم می شود.

الف) معرق زمینه رنگ . بیشتر معرق هایی که به صورت تابلو عرضه می شود دارای زمینه مشکی رنگ است.

مراحل اجرای یک طرح معرق زمینه رنگ :

1. طرح معرق توسط طراح ترسیم می گردد.
2. طرح را به وسیله چسب فوری روی تخته سه لایی به ضخامت ۳ میلی متر می چسبانند.
3. با اره مویی، سه لایی را به چند قطعه تقسیم می کنند. این قطعات باید به اندازه ای باشد که هنگام بریدن، انتهای کمان به آن گیر نکند.
4. قطعات تقسیم شده را کنار یکدیگر قرار داده، به وسیله میخ سنجاقی روی سطح زیرکار ثابت می کنند.
5. حالا از پایین تابلو شروع به کار کرده و هر قسمت از قطعات تقسیم شده را به قطعات کوچکتری تبدیل می کنند. این تقسیمات از روی خطوط طرح انجام می شود. هر تکه به دست آمده “قالبی” برای ادامه کار می شود. این قالب ها را بر حسب رنگ هایی که باید به کار برده شود، روی چوب بخصوصی که دارای همان رنگ مورد نظر است می گذارند و به وسیله “میخ سایه” ثابت نگاه می دارند.
6. اکنون با اره مویی شروع به بریدن چوب می کنند. نحوه برش به این ترتیب است که اره مویی باید مماس با محیط قالب حرکت کند و به طور عمودی بالا و پایین رود تا کناره های تکه های بریده شده کاملاً صاف درآید.
7. قطعات به دست آمده را به وسیله چسب نجاری بر روی “زیرکار” می چسبانند. مجموعه این اعمال تا پایان بریدن تمام قطعات کار ادامه می یابد.
8. پس از اتمام کار، قطعات معرق شده برجسته تر از سطح زیرکار می باشند. بنابراین زمینه را با خمیر پلی استر مشکی پر می کنند تا هم سطح سطوح معرق شده باشند.

ب) معرق زمینه چوب . این نوع معرق دارای زمینه ای از چوب های تیره است و بیشتر در تابلو ها و یا اشیاء بزرگ به کار می رود.

نحوه ساخت معرق زمینه چوب : در ساختن این نوع معرق مراحل ۱ و ۲ نظیر معرق زمینه رنگ است.

۳- چوبی که جنس گردوی تیره یا فوفل به اندازه کادر طرح تهیه می کنند.سپس طرح را که روی تخته سه لایی چسبانده با “میخ سایه” به چوب زمینه متصل می کنند.

۴- در حد فاصل چوب زمینه و زیر کار، ورقه ای از نایلون قرار می دهند.

۵-کلیه نقوش را با بریدن از زمینه کار جدا می کنند. سپس به وسیله گاز انبر، میخ ها را می کشند تا تخته سه لایی از چوب زمینه جدا شود.

۶-در این مرحله زمینه چوب و “قالب” به دست آمده از تخته سه لایی را نگاه می دارند و زمینه بریده شده تخته سه لایی و قالب چوبی به دست آمده از زمینه را دور می اندازند. بنابراین در این مرحله تابلویی به وجود می آید که زمینه آن چوب و قالب آن روی تخته سه لایی است.

۷-اینک از پایین تابلو شروع به کار می کنند. قالب ها را مطابق با طرح بر روی چوب های مختلف رنگین یا صدف یا عاج و . . . قرار داده شروع به برش می کنند.

۸- هر تکه معرق شده را در شکاف مخصوص خود در زمینه چوب قرار داده، می چسبانند. نایلونی که در مرحله ۴ ، حد فاصل چوب زمینه و زیرکار قرار داده بودند، باعث می شود تا قطعات معرق به زیر کار نچسبد.

اگر تکه های بریده شده معرق حتی به اندازه یک دهم میلی متر بزرگتر از قالب باشد، درون محل خود در چوب زمینه فرو نمی رود. بنابراین کار معرق چوب به مراتب مشکل تر و هنری تر از معرق زمینه رنگ است.

۹-در این مرحله چوب زمینه به چوب زیرکار پرس می شود.

۱۰-پرداخت : چون احتمال دلرد ضخامت چوب های مختلف به کار برده در معرق اندکی متفاوت باشند، آن را با سمباده یا چوب ساب می سایند و این عمل تا مرحله ای که همه نقش ها در یک سطح یکسان قرار بگیرند ادامه دارد.

نحوه رنگ کردن معرق

1. معرق زمینه رنگ . ابتدا محیط شیء را به وسیله نوار چسب کاغذی به طریقی که ۲ یا ۳ میلی متر آن از سطح شیء بالاتر قرار بگیرد، محصور می کنند. سپس تمام سطح معرق را به وسیله خمیر سیاه پلی استر به اندازه ای می پوشانند که خمیر یک میلی متر از نقش ها بالاتر قرار بگیرد. پس از ۲۴ ساعت که خمیر خشک شد، به وسیله سمباده درشت، سطح کار را پرداخت می کنند و این عمل تا مرحله ای که همه نقش های معرق شده کاملاً در میان زمینه سیاه نمایان شود ادامه می یابد.

سپس با سمباده نرم آن را می سایند تا خطوط ایجاد شده توسط سمباده درشت از میان برود. پس از تمام این مراحل به وسیله پیستوله برقی روی تمام سطح معرق، پلی استر بی رنگ می پاشند.

در آخرین مرحله به وسیله دستگاه پرداخت که صفحه نمد به آن متصل است و با بکار بردن مواد جلا دهنده، سطح کار را پرداخت می نمایند.

۲- معرق زمینه چوب . در مورد معرق زمینه چوب پس از ساییدن سطح کار، روی آن را فقط پلی استر بی رنگ می پاشند و بقیه مراحل کار نظیر معرق زمینه رنگ می باشد.

اگر در کار معرق از چوب های چرب نظیر فوفل، بقم و زیتون استفاده شده باشد، قبل از پاشیدن پلی استر به سطح چوب، مواد چربی می زنند. این عمل باعث می شود چربی چوب، پلی استر را ورقه ورقه نکند.

دوام معرق زمینه چوب بیش از معرق زمینه رنگ می باشد، زیرا در کادرهای ۵۰ در ۵۰ امکان ترک خوردن پلی استر زیادتر است.

یک کار معرق خوب آن است که بین قطعات آن فاصله ایجاد نشود. اصالت طرح و رنگ آمیزی قطعات مختلف معرق ملاک و معیار یک کار نفیس هنری است.

منبع:http://mashine.ir/