هنر نجاری-تاریخچه

تاریخچه

نجاری هنر برش و کار کردن روی چوب و اتصال تخته ها و الوار چوبی به منظور تولید یک سازه چوبی است و از قدیمی ترین حرفهایی است که امروزه نیز به عنوان یک شغل کاربرد دارد.  ریشه واژه لاتین نجاری (Carpentry) به فرانسه قدیم بر می گردد و از واژه charpentier به معنای کالسکه ساز مشتق شده است.

چوب یکی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی مورد استفاده انسان است. فراوانی چوب در طبیعت و نیاز بشر به سرپناه، باعث شده که نجاری یکی از اولین مشاغل انسان در طول تاریخ باشد. چوب در طول زمان دچار پوسیدگی شده و از بین می­رود، بنابراین یافتن نمونه های چوبی مربوط به قرن­ها پیش دشوار است. تاریخچه نجاری به چندین هزار سال قبل بر میگردد. کاوش های باستان شناسی در شرق آلمان شواهدی از وجود چاه های آب ساخته شده از چوب بلوط را در حدود ۷۰۰۰ سال پیش در دوره نوسنگی اولیه نشان داده اند.

اطلاعات نسبتا کمی در مورد نجاری، از دوران ما قبل تاریخ (دورانی که انسان نوشتن را شروع نکرده بود) موجود است، زیرا دانش و مهارت به صورت فرد به فرد منتقل می شده است و به ندرت نوشته ای به جا مانده است. این روند تا زمانی که صنعت چاپ در قرن پانزدهم به وجود آمد،  ادامه داشت و در قرن های هجدهم و نوزدهم چاپ کتاب های راهنما در زمینه نجاری و درودگری آغاز شد. قدیمی ترین کتاب بازمانده از آن دوره کتاب “ده کتاب معماری”  است که توسط ویتروویوس، معمار رومی،  در قرن اول بعد از میلاد به زبان ایتالیایی نوشته شده است  و در مورد برخی از جنبه های نجاری بحث می کند.

با توسعه ابزارها و مهارت های نجاری، ساخت قایق، مبلمان و ساختمان های چوبی آغاز شد. بنابراین نجاری نقش مهمی در پیشرفت تمدن بشر داشته است. در نقاشی هایی که مربوط به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مصر باستان بوده است، تصاویری از مبمان چوبی مانند تخت و صندلی مشاهده می شود. همچنین اقلام و اشیای ساخته شده از چوب مانند مبلمان، مجسمه های چوبی و تابوت در مقبره های مصریان کشف شده است. مصریان از چوب گونه های متعددی مانند اقاقیا، چنار و گز برای ساخت مبلمان و اشیا چوبی استفاده کرده اند. چوب آبنوس نیز برای ساخت کمدهای چوبی منبت کاری استفاده شده است. ماشین آلات نجاری در مصر باستان شامل تبر، تیشه، اسکنه و اره ابزارهایی بوده اند که برای کنده کاری روی این وسایل استفاده شده اند. این ابزارها امروزه نیز استفاده می­شوند اگرچه نوع طراحی و مواد مورد استفاده برای ساخت آنها تغییر کرده است. مصریان قدیم مهارت های خود را افزایش داده و هنر و صنعت را با هم ترکیب کردند. حدود ۳۱۰۰  سال قبل از میلاد در زمان فرعون اول، مصریان از اتصالات کام و زبانه رای ایجاد اتصال بین قطعات چوبی استفاده می کردند. آنها اولین کسانی بودند که روکش های چوبی را اختراع کردند. اولین نمونه روکش چوبی که به بیش از ۵۰۰۰ سال قبل باز می گردد در مقبره سمر خت (Semerkhet) کشف شد. بسیاری از فراعنه مصر همراه با اشیایی که دارای روکش هایی از جنس آبنوس آفریقایی بودند، دفن شدند.  مطالعات نشان دادند که اولین بار مصریان، عمل جلادادن و پرداخت چوب را انجام داده اند، هرچند کسی نمی داند ترکیب موادی که برای پرداخت چوب به کار برده اند چه بوده است. قدیمی ترین نمونه تخته لایه در تابوت یکی از فرعون های سلسله سوم مصر به دست آمده است. این تخته لایی از شش لایه که با میخ های چوبی به هم وصل شده اند، ساخته شده است. نجاری در چین در ۷۲۰ سال قبل از میلاد شکل گرفته است. چینی ها در این دوره، نجاری را از طریق در نظرگرفتن ریزه کاری ها و اندازه گیری های دقیق مورد نیاز در ساخت گلدان، میزو سایر مبلمان توسعه دادند. نجار مشهور این دوره به نام لو بان جینگ (Lu Ban Jing) تکنیک های نجاری خود را به صورت یک کتاب تدوین کرده است. در این کتاب ابعاد لازم برای ساخت اشیا مختلف از جمله گلدان، میز وجود دارد. در این کتاب تقریبا هیچ چیز در مورد اتصالات فاقد چسب و میخ در مبلمان چینی وجود ندارد. امروزه نجارانی که از تکنیک های شرق باستان در ساخت سازه های چوبی استفاده می کنند به خود می­بالند که در ایجاد اتصالات چوبی بسیار تبحر داشته و از تجهیزات الکتریکی، میخ یا چسب در اتصال قطعات چوبی به هم استفاده نمی کنند. ژاپن جایی است که این سبک از نجاری از آنجا نشات گرفته است. یکی از دلایل موفقیت ژاپن در این سبک از نجاری، توسعه ابزار فولادی با کربن بالا بوده است. استفاده از تیغه های با کیفیت بالا و مهندسی ماشین تراش، نجاران ژاپن باستان را سردمدار  هنر اشیاء گرد و دارای انحنا کرده است. در ژاپن، ساخت بشکه ها و خمره های چوبی بسیار محبوب بوده است. ساخت چاپ های لوحی از دیگر مهارت های نجاران ژاپنی بوده است. لاک و الکل زنی چوب نیز در شرق توسعه یافته است.

باستان شناسان یک فروشگاه مبلمان در شهر پمپئی که بعد از فوران اتشفشان وسوویوس دفن شده و مربوط به سال ۷۹ بعد از میلاد ابود، کشف کرده اند. آنها همچنین مبلمان و دکوراسیون چوبی و روش های ساخت ساختمان های چوبی را کشف کردند.

دانش نجاری که در اختیار چینی ها و مصری ها بود، به سایر نقاط جهان انتقال یافت. حفاری های باستان شناسی نشان دهنده کاربرد چوب آلات زیبا و زیورآلات چوبی توسط یونانیان، بابلیان، ایرانیان و سایر تمدن ها است. در طول قرون وسطی (۴۰۰ سال بعد از میلاد تا قرن پانزدهم)، نجاری به یک هنر محبوب تبدیل شد. در این دوره، با تبدیل چوب به رایج ترین ماده ساختمانی ، نجاری به شکوفایی رسید. با نگاهی به تاریخ مشاهده می شود که هنر گوتیک و هنر بیزانس از سبک های محبوب نجاری در قرون وسطی بوده اند. از قدیمی ترین نمونه های چوبی بازمانده از گذشته های دور می توان به معبد نانچان (Nanchan) در چین که مربوط به سال ۷۸۲ و کلیسای گرینستد (Greensted) در انگلستان که بازمانده قرن یازده میلادی است. کلیسای استیو (Stave) در نروژ نیز در قرن دوازده و سیزده میلادی ساخته شده است.

در ایران نیز نجاری و مبلمان سابقه ای طولانی دارد. در این مجال به معرفی سه نمونه از قدیمی ترین صندلی های ایران می پردازیم.آثار و مدارک باستان شناسی به جای مانده از فرهنگهای کهن در سرزمینها ی گوناگون خاور میانه و آسیای غربی نشان می دهد ،که صندلی بعنوان وسیله ای برای نشستن از هزاران سال پیش به شکل های گوناگون وجود داشته است. یکی از نمونه های اولیه این نوع صندلی های اولیه ،چهارپایه ای است ساده که از این نوع چهار پایه ها برای نشستن استفاده می شده است. مدارک موجود نشان می دهد که قدیمی ترین چهار پایه موجود درمنطقه خاور نزدیک باستان از حفریات باستان شناسی تپه چشم علی در جنوب شرق تهران (شهرری) در کاوش های اریک اشمیت در سالهای ۶-۱۹۳۴ به دست آمده است . این چهارپایه که متعلق به نیمه دوم هزاره ششم پیش از میلاد است با مخلوطی از گل رس و شن و کاه ساخته شده است . خمیره و پوشش آن قرمز رنگ است و در بخش پیش از تاریخ موزه ملی ایران نگهداری می شود. این چهار پایه طوری ساخته شده است که به لحاظ وزن و استحکام به راحتی می تواند وزن انسان را تحمل کند.

اما قدیمی ترین نمونه صندلی در ایران، در نقش برجسته ای بر مهره ای از جنس سنگ یمانی آبی رنگ از دوره عیلام نقش شده است . در این نقش تصویر یکی از پادشاهان عیلامی به نام شیلهک این شوشیناک را نشان می دهد، که در حال اهداء شئیی به دخترش می باشد. در این تصویر پادشاه عیلامی بروی صندلی نشسته است که لبه تکیه گاه آن گرد و به حالت برگشته می باشد و پایه های آن به شکل، سم یک حیوان نشان داده شده است ،این قطعه مهر و نقش روی آن متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد می باشد.

یکی دیگر از قدیمی ترین نمونه های صندلی، مکشوفه از حفریات باستان شناسی در ایران، یک نمونه صندلی مفرغی است، متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد از منطقه املش در استان گیلان ، این قطعه صندلی مفرغی که در ابعاد کوچک و مینیاتوری و از روی نمونه های واقعی ساخته شده است دارای یک صفحه مربع شکل با چهار، پایه ساده و پشتی مستطیلی شکل بلندی است که کاملا شبیه به نمونه های امروزی است (اسفندیاری، ۱۳۷۷). در ضلع شرقی بخش «ایران باستان» موزه‌ی ملی ایرانی، در ویترین‌های دوره‌ پیش از تاریخ و در میان آثاری که هریک بخشی از هویت چند هزار ساله‌ ایران را نشان می‌دهند، ماکتی از این صندلی با ارتفاع ۳ / ۴ سانتی‌متر و عرض ۸ / ۲ سانتی‌متر از جنس مفرغ قرار دارد.

تحولات بزرگ در نجاری
در قرن شانزدهم، کارخانه های چوب بری در اروپا ایجاد شدند که به تاسیس صنعت الوار منجر شد. بخشی از انگیزه لازم برای کشف قاره آمریکا، دسترسی به منابع جدید چوبی و استخراج چوب برای استفاده در ساخت کشتی و ساختمان در اروپا بود. قرن هجدهم، مصادف با انقلاب صنعتی بود که ساخت موتورهای بخار و میخ را به ارمغان آورد. با اختراع میخ، نجاران دیگر مجبور به تحمل مشقت فراوان برای ساخت میخ های دست ساز نبودند. بعد از اختراع اره برقی، سبک خانه سازی قدیمی تغییر یافت و فریم ها و قاب های قدیمی منسوخ شدند و کاربرد دیوارهای یک پارچه (Ballon framing) رایج شد. تبدیل گرده بینه های چوبی به الوار ، نقطه عطفی بود که باعث گردید نجاری برای همیشه تغییر کند. پیشرفت مهندسی برق در قرن نوزدهم، منجر به توسعه ابزارهای دستی، میخ های سیمی و ماشین های تولید پیچ شد. در قرن بیستم، استفاده از سیمان پرتلند و پایه های بتونی، استفاده از الوار سنگین چوبی را به عنوان تیرپایه برای نجاران فراهم کرد. همچنین، دیوارهای خشک جایگزین اندود آهک روی توفال های چوبی شدند. در قرن بیستم، تخته چندلا، چوب مهندسی شده و تیمار شیمیایی چوب نیز مرسوم شد. امروزه با گسترش ماشین آلات صنایع چوب، انجام کارهای نجاری با ابزارآلات دستی کم شده است.
ابزارآلات باستانی
ابزارآلات مانند پنجره ای هستند که به گذشته باز می شوند و سیر پیشرفت تمدن را به ما نشان می دهند. تبر و تیشه اولین ابزارآلات نجاری بودند که به وجود آمدند. از تبر برای قطع کردن درختان استفاده می شد و تیشه که تیغه آن ۹۰ درجه می چرخید، برای شکل دادن تخته های چوبی کاربرد داشت. در تمدن مینوان، ترکیبی از تبر و تیشه مورد استفاده قرار گرفت و تبر دو سر اختراع شد. این نوع از تبر در میان نجاران رومی، بسیار محبوب بود.
اره های دستی در حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد در مصر مورد استفاده قرار می گرفت.این اره های دستی دارای یک تیغه پهن (در بعضی از نمونه ها پهنای تیغه به ۲۰ اینچ هم رسیده است)، دسته چوبی دارای انحنا و دندانه های فلزی نا منظم بوده است. قاب اره نیز توسط رومیان باستان ساخته شده است. مصریان باستان ابزارآلات نجاری را توسع دادند. آنها در ایجاد اتصالات به جای میخ از گیره های چوبی استفاده می کردند. این گیره ها در سوراخ هایی که با دریل کمانی ساخته شده بودند، قرار می گرفتند و به راحتی به جلو و عقب حرکت می کردند. از آنجا که دریل برای سوراخ کردن اجسام چگال مفید نبود و باعث اتلاف انرژی می گردید، رومیان باستان مته را ابداع کردند. این مته شامل یک دسته کوتاه بود که به یک میله آهنی دارای نوک قاشقی شکل، وصل شده بود. رومیان میخ های چوبی مصری ها را با اختراع میخ های آهنی جایگزین کردند. چکش دو شاخ نیز از اختراعات مصری هاست. آنها چندین نوع رنده را نیز اختراع کردند. یکی از مورخان، رنده را مهمترین دستاورد در تاریخ ابزارآلات نجاری می داند. اسکنه (مغار) کهن ترین ابزار نجاری است. که نجاران دوره برنز برای ساخت خانه و مبلمان از آن استفاده می کردند. اکتشاف مصنوعات چوبی گذشته باعث ایجاد یک ارتباط ملموس بین انسان امروز با دوره های قبل شده است. تکامل نجاری تا حد زیادی وابسته به آشنایی با ابزارآلات گذشته و تکامل آنها بوده است.
همانطور که گفته شد نجاری از قدیمی ترین هنرها است که در اواخر قرن هجدهم با ابداع ماشین آلاتی که با نیروی آب و بخار کار می کردند، در انگلستان توسعه داده شد. هر از گاهی تلاش هایی برای انجام مکانیکی کارها انجام می گرفت اما تا پایان قرن هجدهم ایده قطعی و عملی برای انجام مکانیکی کارها تعریف نشده بود. ساموئل بنتام، اهل انگلستان، در سال های ۱۷۹۱ و ۱۷۹۳ ماشین آلاتی را اختراع کرد. اختراعات او شامل ماشین آلات رنده با برش چرخشی (روتاری) برای برش همزمان چوب از چند طرف، دستگاه تراش و قالب گیری، دستگاه برش روکش، ماشین اره اریب، دستگاه اره تیزکن، دستگاه برش اتصالات کام و زبانه به وسیله اره گرد وابزارآلات سوراخ زنی بود. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، بسیاری از ماشین آلات مربوط به رنده کاری چوب، چوب ها با سرعتی حدود ۲۵۰ فوت خطی در دقیقه رنده می کنند. بین دوره جرمی بنتام (متفکر بزرگ قرن ۱۸، انگلستان) و امروزه، تولیدکنندگان بلند پروازی وجود داشته است که با تولیدات پیچیده در زمان خود پایه گذار ماشین آلات پیشرفته امروزی بوده اند.
اره گرد
صرف نظر از گوه و تبر، اره قدیمی ترین وسیله تبدیل مکانیکی چوب است و بی شک مهم ترین ابزار در زمینه صنایع چوب می باشد. اولین کارگاه های چوب بری گذشته در برسلاو، ۱۴۲۷؛ هولشتاین، ۱۵۴۰؛ لیون، ۱۵۵۵؛ راتیسبون، ۱۵۷۵ برپا شده بودن. اولین کارخانه چوب بری در هلند در شهر ساردام در سال ۱۵۹۶، در سوئد در سال ۱۵۶۳ و در انگلستان توسط یک مرد هلندی در نزدیکی لندن در سال ۱۶۶۳ تاسیس شد. این کارخانه به علت شورش مخالفان تعطیل شد. جیمز استانسفیلد در سال ۱۷۶۸ نیز در برپا کردن کارخانه چوب بری ناموفق بود، اما بعد از مدت کوتاهی با کمک دولت، او در نقاط مختلف کشور کارخانجاتی که با موفقیت اداره می شد را تاسیس کرد. اره گرد از کشور هلند سرچشمه می گیرد اما حق ثبت اختراع آن برای اولین بار در سال ۱۷۷۷ به ساموئل میلر از ساوت‌همپتون (انگلستان) اعطا شد. ویلیام رولند، اهل فیلادلفیا، اولین تولید کننده تیغه اره در سال ۱۸۰۶ این کشور بود. میز اره گرد در اشکال مختلف آن از رایج ترین ماشین های صنایع چوب است. در شکل زیر نمونه هایی از اره های گرد در قرن نوزدهم مشاهده می شود.

اره گرد- قرن نوزدهم

ماشین های رنده

بعد از اره، ماشین رنده بدون شک مهمترین ماشین آلات صنایع چوب است. اولین تلاش ها برای جایگزین کردن ابزارهای دستی رنده کردن با ماشین آلات ، در سال ۱۷۷۶ به هاتون موجود است، اما دستاورد او تنها یک سری از ایده های مکانیکی خام بود که هرگز به عمل نرسید. در سال ۱۸۲۷ مالکوم موییر، اهل گلاسکو، یک رنده پیشرفته را اختراع کرد . هدف از اختراع رنده، آماده سازی باکیفیت سطح کفپوش­ کامل بود. عملیات اره، رنده، زبانه دار کردن و شیار زنی ترکیب شدند و تعدادی از ماشین آلات مورد بهره برداری قرار گرفتند. جان کامبرلند آمریکایی، پیشرفت های بسیاری را در سال ۱۸۴۷ به ارمغان آورد. ویلیام وودورس، یک نجار قدیمی ساکن پوقکیپسی،  به عنوان “عمو بیلی،” شناخته شده بود، در سال ۱۸۲۸ یک ماشین رنده که ترکیبی از برش دوار و غلتک تغذیه بود و قادر به برش زبانه یا شیار کناره های چوب و رنده سطوح اصلی به طور همزمان بود. یک ماشین رنده قدیمی که به نام گری و وودز مشهور است، در سال ۱۸۶۰، اختراع شد که مدل پیشرفته تری نسبت به ماشین های قبلی بود.

دستگاه های رنده مربوط به قرن نوزدهم

ماشین های قالب سازی

ماشین های قالب سازی سنگین برای اولین بار در سال ۱۸۷۰ توسط فای و فیشر، در لنکاستر اختراع شد. توسعه ماشین آلات قالب سازی توسط اچ بی اسمیت در همان قرن با استفاده از قرار دادن فریم آهنی در این ماشین ها و ایجاد تمهیداتی بر روی فریم با کاهش اصطحکاک  صورت گرفت.

ماشین های کام زنی

اولین ماشین آلات فاق و زبانه زنی که به طور عملی مورد استفاده قرا گرفت، در سال ۱۸۰۷ در انگلستان ساخته شد و در کارخانه های کشتی سازی مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۸۲۶، برنچ در نیویورک با اختراع نوعی از مته، توانست سوراخ هایی به شکل مربع در چوب ایجاد کند. این اختراع در مجله فرانکلین در فیلادلفیا توضیح داده شد.

ماشین های زبانه زنی- قرن نوزدهم

به این دلیل که کام و زبانه در ایجاد اتصالات چوبی نقش دارند و مکمل هم هستند، توسعه و پیشرفت ماشین های کام زنی و زبانه زنی در راستای هم انجام شد. نوع پیشرفته ماشین های زبانه زنی مجهز به قابلیت برش چرخشی است که در سال ۱۸۴۰ اختراع شد. بعدها این نوع ماشین ها با اضافه کردن میزهای غلتکی، اسپیندل های عمومی کپی کننده و اره ارتقاع یافتند و ماشین های امروزه نیز مجهز به این امکانات هستند.

اره نواری

اگرچه عموما اعتقاد بر این است که اره های نواری برای اولین بار در فرانسه ساخته شده اند اما در واقع، این نوع از اره ها نخستین بارتوسط ویلیام نیوبری (۱۸۰۸) در انگلستان به ثبت رسید. تا سال ۱۹۵۸ این مدل اره بدون تغییر باقی ماند تا اینکه پرین فرانسوی مشین اره نواری پیشرفته ای را به نمایش گذاشت. پیشینه ایجاد برش­های زاویه ای با اره نواری که امروزه نیز مورد استفاده قرار میگیرد به سال ۱۸۷۳ بر می گردد. در همین زمان، اره های نواری با قابلیت برش با زاویه های مرکب ایجاد شد.

اره موئی

اولین ماشین اره موئی توسط بیچ در مونتراس ابداع شد. این ماشین شامل یک قرقره قابل تنظیم ومیل لنگ بود و سرعت برش آن توسط اپراتور قابل تنظیم بود. پمپ هوا نیز برای از بین بردن خاک اره در دستگاه تعبیه شده بود. در سال ۱۸۶۵، کانینگهام، در لندن، اره موئی و ماشین سوراخ کاری را با هم ترکیب کرد که ساختار ساده ای داشت.

ماشین چهارتراش

آندرو گیر (جیمسویل، ۱۸۵۳) با قرار دادن عمودی یک ابزار برش بر روی یک اسپیندل چرخشی، دستگاهی برای برش چوب به اشکال نامنظم اختراع کرد. این دستگاه دارای دو اسپیندل و یک میز چوبی بود و از ماشین های امروزی کوچک تر بود.

 ماشین آلات مرکب

امروزه، ترکیب عملکرد چند ماشین با هم به منظور انجام کار مورد نیاز به صورت سریع تر و اشغال کردن فضای کمتر مورد استقبال عمومی در جهان قرار گرفته است. اولین ماشین های مرکب در سال ۱۸۵۸ ابداع گردیدند.

ماشین مرکب- کام و زبانه زن

ماشین مرکب- اره نواری و موئی

امروزه ماشین آلات اتوماتیک با میزهای قابل چرخش و گیره های پنوماتیک، نمونه ای از پیشرفت و توسعه ماشین آلات چوبی است. ماشین های تراش و رنده های اتوماتیک، ماشین های زبانه زنی و شیارزنی، کیفیت کارهای چوبی را افزایش داده است. ایده طراحی و ساخت این ماشین آلات از دستگاه های قدیمی گرفته شده است.