نگاهی به سیر تاریخی استفاده از چوب از گذشته تا به امروز

در این مقاله قصد داریم که ابتدا به ارائه تاریخچه مختصری درباره استفاده از چوب در جهان و ایران بپردازیم و سپس به تعدادی از کاربردهای دیگر چوب به غیر از صنعت مبلمان اشاره کنیم.
تاریخچه مصرف چوب در جهان
به دلیل عمر کوتاه چوب نسبت به سنگ، شیشه، فلز و حتی خشت، آثاری از چوب به عنوان دفینه و آثار باستانی باقی نمانده، ولی از تصاویر غارها و سنگ نوشته ها و همچنین سنگواره ها مشخص شده که چوب یکی از مصالح ساختمانی در تمدن انسانی است. نگاهی کوتاه به موزه علوم طبیعی لندن نشان می دهد که بشر در حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، با نیزه چوبی به شکار می پرداخت و به وسیله تنه درختان از رودخانه ها عبور می کرد و از تنه و شاخه و برگ درختان سرپناه می ساخت و در حدود ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد در اروپای شمالی استفاده از قایق ها و سورتمه های چوبی بسیار متداول بود. در دوره ما قبل تاریخ مصر، مصری ها راه استفاده از چوب را به خوبی می دانستند و از خانه های خود با نرده های چوبی محافظت می کردند. در این عصر تختخواب و تابوت های چوبی، عصای چوبی فراعنه و درها و چهار چوب های بزرگ کاخ ها را از چوب می ساختند. در امپراتوری روم نیز صنایع چوب قدر و منزلتی بسیار شایان توجه داشت تا حدی که برای ساخت داربست های ساختمانی و ابزار جنگی و تولید سوخت از آن استفاده می شد. در تاریخ آمریکا از چوب به عنوان یک ماده حیاتی و مهم در کشف این سرزمین یاد می شود، چون علاوه بر کشتی های عظیم که از چوب بلوط ساخته شده بودند، شبکه های چوبی ذخیره سازی آب شیرین و غذا، به کریستف کلمب این امکان را داد تا سفر طولانی خود را به انجام برساند. پس از پیدایش دوره ماشین و اختراع وسایل مکانیکی، صنایع چوب نیز، به تدریج در اروپا مکانیزه شد و بالاخره برای اولین بار ماشین چوب بری در سال ۱۸۰۸ در انگلستان ساخته شد. در تمدن اروپا و آمریکا نیز از چوب برای تولید تیرهای برق، تلگراف، تراورس راه آهن و ساخت وسایل نقلیه از قبیل گاری، کالسکه واگن، قطار و بدنه اتومبیل های اولیه و پس از آن هواپیماهای نسل اول (قبل از جنگ جهانی دوم) استفاده شده است. در کشورهای پیشرفته اروپا و آمریکای شمالی و کانادا به دلیل وجود جنگل های انبوه نیمکره شمالی و همینطور در کشورهای مناطق حاره مانند برزیل، افریقا، هندوستان، مالزی و اندونزی، چوب و فرآورده های آن به خصوص در بخش ساختمان سازی و سازه های چوبی و همینطور کاغذسازی، یکی از مواد و صنایع استراتژیک اقتصادی محسوب می شوند.
تاریخچه مصرف چوب در ایران
متأسفانه تا به امروز نشانه های زیادی از مصرف چوب در ایران به دست نیامده ولی قدمت سکونت انسان در این منطقه نشان داده که بسیاری از ملزومات بشری مورد نیاز انسان ابتدا به ایران وارد شده است. شواهد باستان شناسی بیانگر آن است که قرن ها قبل از مهاجرت آریایی ها به ایران، مردم بومی این منطقه در ساخت کلبه های خود از چوب استفاده می کردند و نقش به دست آمده از یک استوانه متعلق به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در منطقه شوش نشان می دهد که چوب در ایران باستان کاربرد زیادی داشته است. مردم در آن زمان از درختان جنگلی محافظت می کردند و در دستورهای کیش زرتشت نیز به این موضوع اهمیت بسیار زیادی داده شده است. در روایت های تاریخی آمده است که مقدس ترین درخت جنگلی سروکاشمر بوده که به دست خود زرتشت کاشته شده است که البته هنوز هم نقش سرو کاشمر که نوک آن را باد کج کرده است، به نام بته جقه را در ترمه ها و قالی ها و نقوش ایرانی می توان ملاحظه کرد. متأسفانه مدارک تاریخی نشان می دهد که این سرو به دست متوکل عباسی قطع و تنه آن به وسیله اتران به بغداد فرستاده شد و در زمان قطع شدن، این درخت ۱۴۵۰ سال سن داشت.
در امپراطوری عظیم ایران بر اساس شواهد مستند، که وجود دارد، مادها اغلب خانه های خود را با خشت می ساختند، ولی با ترقی فن معماری در زمان هخامنشیان، استفاده از چوب در ساختمان سازی رونق گرفت و در ساخت سقف و برخی از ستون های کاخ های هخامنشی از چوب سدر لبنان استفاده شد که متأسفانه در آتش سوزی تخت جمشید از بین رفت. در تاریخ گزنفون (مورخ یونانی) در توصیف سلاح نبرد کوروش بزرگ، ضمن ذکر نام سلاح های گوناگون، از نیزه عالی چوبی که از چوب پستنک ساخته می شد نیز یاد شده است. همچنین گزنفون در تاریخ باستان می نویسد که در جنگل های لیدی، کوروش برای فتوحاتش از ارابه های بزرگ چند محوره استفاده می کرد که در وسط آن برج چوبی برای تیراندازان وجود داشته که در اطراف محور چرخ ها و داس های بزرگ قرار می گرفت. در این صورت اگر ادعا شود که کوروش به برکت چوب، مخترع اولین ارابه های جنگی دنیا بوده است چندان هم دور از حقیقت به نظر نمی رسد.
در زمان هخامنشیان استفاده از چوب به غیر از صنایع جنگی، در امور کشاورزی، کشتی سازی و خانه سازی اهمیت زیادی داشت. نقوش گاو آهن چوبی مربوط به ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، نشان از استفاده چوب در کشاورزی دارد. در تاریخ گزنفون از ساخت پل های چوبی و ساخت کشتی های سه طبقه برای گروه پارو زن ها و نوعی اسکی از چوب برای چند نفر و همینطور راکت مخصوص برای اسب ها در جهت حرکت بر روی برف ذکر شده است.
در زمان ساسانیان استفاده از چوب برای ساخت آلات موسیقی از قبیل عود، چنگ و رود متداول شد و همینطور در فن معماری برای قالبسازی طاق گنبدها استفاده می شد، ولی پس از اسلام با ترویج معماری اسلامی در ابنیه مذهبی، هنرهای دستی ایرانیان از قبیل منبت، کنده کاری، گره چینی، معرق و خاتم در ساخت در، پنجره و مبلمان چوبی تأثیر بسیاری گرفت. منبرهای چوبی، دار قالی، کرسی، قایق و دوک نخ ریسی از تولیدهای چوبی قدیم به شمار می روند.
در زمان صفویه، هنر و صنعت چوب به طور کامل با یکدیگر ادغام شده بودند تا جایی که ستون های عمارت عالی قاپو و اصلی چهل ستون و داربست های ساختمانی برای مناره ها و گنبدها و پل ها، ساخت درهای گره چینی و پنجره های مرصع کاری از چوب چنار استفاده شده است، پس می توان گفت که با اتکا به این هنرها صنعت مبلمان و معماری رشد کرده است.
اما در عصر معاصر در یکی از قدیمی ترین کتب موجود از تاریخ ایران که توسط قباد و تقی زاده در سال ۱۳۱۳ به چاپ رسید آمده است: طبق محاسباتی که در دست است در سال ۱۹۱۹ در حدود ۲۰۰۰ نوع شیء از چوب درست می شد در صورتی که در سال ۱۹۲۹ به ۴۵۰۰ نوع ترقی کرد.
این نشان می دهد که با وجود کاربرد مواد دیگر، باز هم مصرف چوب رشد داشته است. همانطور که گفته شد تنوع کالاهای چوبی و مواد مرکب ناشی از چوب بسیارند، ولی می توان آن ها را به شرح زیر دسته بندی کرد:
۱٫    ساختمان های چوبی
۲٫    سازه های چوبی از قبیل پل و اسکله
۳٫    وسایل ورزشی
۴٫    تجهیزات پزشکی و ارتوپدی
۵٫    آلات و ابزار موسیقی
۶٫    لوازم تحریر و آموزشی
۷٫    اسباب بازی
۸٫    وسایل آشپزخانه: تخته گوشت، جای ادویه و انواع قاشق
۹٫    صنایع دستی و هنری
۱۰٫    وسایل حمل و نقل: قایق، واگن، اتاق کامیون و هواپیماها
۱۱٫    کالاهای چوبی ساختمانی: کابینت، در، پنجره، پارکت، پلکان، دیوارکوب، سقف، پارتیشن و چوب نمای ساختمان
۱۲٫    متفرقه: کبریت، قنداق تفنگ
و اما در کنار موارد یاد شده امروزه از چوب در بسیاری از تکنولوژی های روز دنیا استفاده می شود. به طور مثال جدیدترین ماده شگفتی ساز دنیا نانو سلولز کریستالی شده (NCC) است که از خمیر چوب فرآوری شده به دست می آید. شرکت Pineer Electronics ژاپن برای نسل جدید قطعات الکترونیک انعطاف پذیر خود و شرکت IBM برای ساخت قطعات کامپیوترهای خود از این کالا استفاده می کنند. شایان ذکر است که ارتش آمریکا برای ساخت زره های تن پوش سبک از این قطعه استفاده می کند.
بنیاد علوم ملی آمریکا (US NSF) پیش بینی کرده که تا سال ۲۰۲۰ این محصول به صنعتی ۶۰۰ میلیارد دلاری تبدیل شود. کارشناسان و متخصصان معتقدند که NCC می تواند جایگزین قسمت های پلاستیکی و آهنی خودروها شود و به دلیل سازگاری بهتر و مأنوس بودن سلولز با بدن می تواند جایگزین کم خطرتری برای قطعه های مصنوعی مورد استفاده در بدن مانند دیسک یا مهره مصنوعی یا اتصال دهنده استخوان های شکسته شود. الوارهای لایه ای متقاطع موسوم به CLT به دلیل ضخیم بودن، امکان ساخت ساختمان های چند طبقه را به ما می دهد که نمونه آن ساختمانی در لندن است که از محاسن آن می توان به سرعت در ساخت، مقرون به صرفه بودن، مقاوم در برابر زلزله و سازگار با محیط زیست اشاره کرد. همچنین تیرهای مشابه همچون LVL امکان ساخت سازه هایی چون ریل ترن هوایی یا سقف استادیوم ورزشی به صورت یک تکه و بدون ستون را ممکن می کند.

منبع:http://www.woodkala.com/