پوشش و رنگ مناسب ظرف چوبی چیست؟
انتخاب رنگ مناسب ظرف چوبی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های تولید کننده‌های کاسه چوبی، بشقاب چوبی، قاشق چوبی، لیوان چوبی و… است. تولید ظروف چوبی محدود به چند سال گذشته نیست و از دوران کهن تا به امروز اساتید نجار و خراط اقدام به ساخت ظرف چوبی کرده‌اند.
در مدتی که همراه با شما عزیزان در آیچوب هستیم پرسش‌ها و ایمیل‌های فراوانی در مورد رنگ مناسب ظرف‌های چوبی یا بهتر بگوییم پوشش مناسب ظرف چوبی مطرح شده بود و همیشه با توجه به محدودیت در زمان و جایگاه کامنت های سایت مجبور بودیم در حد یک یا دو خط به معرفی پوشش مناسب ظرف چوبی بپردازیم. پس از گفتگو با اساتید مختلف و کسب اطلاعات از کنشگران این حوزه، تصمیم بر این شد مطلبی در مورد پوشش و رنگ مناسب ظرف چوبی منتشر کنیم. با ما در ادامه همراه باشید.
آیا می‌توان از سیلر و کیلر برای پوشش ظرف چوبی استفاده کرد؟
در تماس هایی که با تولید کننده های ظروف چوبی داشته ایم، متوجه این نکته شده ایم که آن‌ها نادانسته از پوشش‌هایی مانند سیلر، کیلر، نیم پلی استر، روغن جلا، رنگ‌های پلی اورتان و دیگر رنگ‌های شیمایی برای رنگ کاری ظروف چوبی استفاده می‌کردند! و دلیل آن هم نبود دانش کافی از تأثیر رنگ‌های شیمیایی بر سلامت انسان و سرطان زا بودن آن است.
مهم اینجاست که شما همراه عزیز بدانید به هیچ عنوان نباید از رنگ‌های روغنی، سلولوزی، پلی اورتان و هرگونه رنگ‌های شیمیایی از این دست استفاده کنید. در ادامه به معرفی رنگ‌های مناسب کاسه و ظرف چوبی خواهیم پرداخت.
چرا باید از پوشش برای ظروف چوبی استفاده کنیم؟
ظرف چوبی هم مانند دیگر لوازم چوبی برای اینکه محافظت شود و ماندگاری بالاتری داشته باشد، نیاز به پوشش مناسب دارد. در ادامه به توضیح در مورد دلایل استفاده از این پوشش‌ها می‌پردازیم:
- استفاده از پوشش بر روی چوب، به زیبایی و چشم نواز بودن آن خواهد افزود و خریدار رغبت بیشتری برای خرید و استفاده از یک محصول زیبا خواهد داشت.
- استفاده از پوشش مناسب بر روی چوب به عمر بیشتر، ماندگاری و دوام ظرف کمک خواهد کرد.
- رنگ مناسب مخصوص چوب مانع از رشد انواع قارچ و باکتری خواهد شد. همان‌طور که می دانید کپک خطرات بسیاری برای سلامت انسان‌ها دارد.
- با توجه به اینکه ظرف‌های چوبی پس از استفاده شسته می‌شوند، یک پوشش خوب می‌تواند به آب‌گریز شدن چوب کمک کند. بهتر است دقت داشته باشیم و از کلمه ضد آب کردن استفاده نکنیم. در واقع بیشتر رنگ‌های مخصوص چوب، سطح را آب‌گریز می‌کنند نه ضد آب…
روش‌های سنتی برای پوشش ظرف چوبی چیست؟
یکی از مهم‌ترین موادی که می‌توان با آن چوب را ضد آب (درست است بگوییم آب‌گریز) کرد، استفاده از مواد روغنی هست. همان‌طور که می دانید روغن با آب رابطه خوبی ندارند و آب به سطحی که آغشته به روغن باشد نفوذ نمی‌کند. با توجه به قدمت بسیار بالای تولید ظروف چوبی، می‌توان انتظار داشت که از گذشته تا به امروز روش‌های بسیار زیادی برای پوشش دهی چوب تجربه شده باشد؛ اما برخی روش‌ها از عمومیت بیشتری برخوردار هستند و به همین دلیل به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
روغن‌های خوراکی:
تقریباً شما می‌توانید از هر نوع روغن خوراکی برای پوشش دهی ظروف چوبی استفاده کنید. این روغن‌ها شامل روغن آفتابگردان، روغن گردو، روغن زیتون، روغن کنجد و … هستند. شنیده‌ها حاکی از این است که روغن گردو و روغن کنجد نفوذ بیشتری به بافت‌های چوب دارند.
روغن بزرک:
روغن بزرک هم یکی از روغن‌هایی است که در رنگ کاری چوب به روش سنتی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. بزرک برگرفته از دانه‌های گیاه کتان است و به واسطه قدرت نفوذ بسیار بالا در چوب، در گذشته و حتی امروزه علاقه‌مندان بسیار زیادی دارد.
موم زنبور عسل:
موم زنبور عسل در حالت جامد به این منظور قابل استفاده نیست. همچنین معمولاً اساتید از موم زنبور عسل به تنهایی استفاده نمی‌کنند و آن را به عنوان تثبیت کننده و یک ماده کمکی به همراه دیگر روغن‌ها به کار می‌گیرند.
ترکیب موم زنبور عسل و روغن بزرک (واکس چوب):
برخی اساتید رنگ کار از ترکیب موم و روغن بزرک استفاده می‌کنند. برای این کار ابتدا موم را داخل ظرف فلزی قرار می‌دهند و ظرف فلزی حاوی موم را در داخل ظرف دیگری که آب جوش در آن می‌جوشد قرار می‌دهند تا با گرمای جوشیدن آب، موم هم به مایع تبدیل شود، سپس مایع موم را با روغن بزرک ترکیب می‌کنند و خوب هم می‌زنند تا به‌درستی ترکیب شوند. سپس اجازه می‌دهند با سرد شدن تدریجی این مایع به واکس تبدیل شود. (توجه داشته باشید که روغن را با حرارت مستقیم گرما ندهید چون ممکن است آتش بگیرد)
بعد از تشکیل واکس، کرم به دست آمده را با پارچه بر روی ظرف اجرا می‌کنند و با کمک سشوار صنعتی به واکس کمی گرما می‌دهند تا به داخل چوب نفوذ کنند.(گرمای بیش از حد واکس را می‌سوزاند!)
نسبت ترکیب روغن بزرک و موم با توجه به شرایط و تجارب مختلف متفاوت هست و این مورد را خودتان باید با توجه به نوع کارتان به دست آورید؛ اما در برخی توضیحاتی که اساتید منتشر کرده‌اند نسبت ترکیب بزرک به موم یک به یک است.
(ما در حال حاضر هیچ تجربه‌ای از این کار نداریم و خودتان باید تجربه کنید)
چربی حیوانات:
در گذشته با توجه به در دسترس نبودن برخی روغن‌های گیاهی، اساتید ابتکار به خرج می دادند و از چربی برخی حیوانات مانند گاو و گوسفند استفاده کردند. البته می‌توان پیش‌بینی کرد که ظروف آغشته شده به این چربی‌ها چه بویی بدی خواهند داشت!
لاک الکل:
لاک الکل هم حتماً معرف حضور شما هست. این پوشش هم یکی از گزینه‌های پیش روی شماست. از آنجایی که در نوشته‌های پیشین در مورد لاک و الکل توضیحات کامل دادیم، لطفاً از مطالب پیشنهادی زیر استفاده کنید.
روغن سقز (تربانتین):
این روغن هم برای ترکیب با روغن بزرک و موم زنبور عسل پیشنهادی شده بود. نسبت ترکیب هم ۵۰ موم ۲۵ بزرک و ۲۵ روغن سقز هست. (البته تأکید می‌کنیم که بهتر است در مقدار کم تست کنید و اگر نتیجه گرفتید، اقدام به ساخت در اندازه بیشتر کنید)
آیا روغن‌های خوراکی ماندگاری و نتیجه مطلوبی دارند؟
خب تا به اینجا روش‌های سنتی پوشش ظروف چوبی مانند کاسه چوبی، قاشق چوبی، بشقاب چوبی، لیوان چوبی و … را به شما معرفی کرده‌ایم؛ اما ممکن است تجربه خوبی از به‌کارگیری این روش‌ها نداشته باشید. این روغن‌ها در روزهای ابتدایی پس از اجرا، نمای خوبی دارند؛ اما پس از گذر زمان مشکلاتی به چشم می‌آیند که نتیجه دلخواه را به شما نخواهند داد.
معمولاً زمان زیادی طول می‌کشد که روغن‌های گیاهی خشک شوند و در برخی موارد حتی پس از گذشت چند روز با دست کشیدن بر روی چوب مشاهده خواهید کرد که دستتان چرب شده است. خشک نشدن روغن باعث می‌شود خاک و دیگر مواد جذب روغن شوند و به‌مرور زمان چوب دیگر آن شادابی و تمیزی اولیه را نداشته باشد.
چه شرکت‌هایی در ایران فروشنده رنگ مخصوص ظرف چوبی هستند؟
در سال‌های اخیر شرکت‌های تولید کننده روغن گیاهی مخصوص چوب، رنگ‌هایی مخصوص ظروف چوبی با استانداردهای بین‌المللی تولید و روانه بازار کردند. این تولید کننده‌ها رنگ‌هایی تولید کردند که هیچ یک از مشکلاتی که در بالا به آن اشاره شد ندارند؛ اما از همان روغن‌های خوراکی و ترکیب آن با سایر مواد طبیعی و فاقد ضرر برای انسان استفاده کرده‌اند.
خوشبختانه این شرکت‌ها چند سالی است وارد بازار ایران شده‌اند تا جایی که در این روزها حدود ۱۰ شرکت محصولاتشان را به خریداران معرفی می کنند. مطمئناً هر یک از این برندها محصول خود را مناسب ظرف چوبی می‌داند؛ اما اینکه چه شرکتی واقعاً محصولی مناسب کار شما ارائه دهد، نیاز به تجربه و بررسی دارد!
ما در آیچوب از محصول دو شرکت معتبر در تولید روغن‌های گیاهی مخصوص چوب ((Monocoat و Osmo)) استفاده کرده‌ایم و در نوشته‌های پیشین به معرفی این دو شرکت و محصولاتشان پرداخته‌ایم؛ اما این که کدام یک از این رنگ‌ها مناسب پوشش ظرف‌های چوبی هستند، نیاز به کمی بررسی دارد.
یکی از مهم‌ترین مواردی که برای انتخاب رنگ ظرف چوبی باید در نظر داشته باشید، VOC (مواد عالی فرار) هست. با جستجو در مشخصات فنی ارائه شده از طرف این دو شرکت متوجه خواهید شد که ازمو VOC محصولاتش را خیلی کم (دقیق مشخص نشده) و مونوکوت VOC 0% (صفر درصد) را درج کرده است. یکی از شعارهای تبلیغاتی مونوکوت هم ارائه رنگ بدون مواد عالی فرار (VOC) است.
هر چند که OSMO یکی از برترین برندهای تولید کننده رنگ‌های گیاهی در دنیاست اما به نظر می‌رسد Monocot باقابلیت رنگ فاقد مواد عالی فرار و اجرای رنگ فقط در یک لایه، گزینه بهتری باشد.
البته برندهای دیگری هم در این زمینه فعالیت دارند؛ اما به دلیل نبود اطلاعات کافی از این محصولات ترجیح می‌دهیم با جستجو در گوگل خودتان تصمیم بگرید که چه برندی مناسب کار شماست. (شاید شما اطلاعاتی پیدا کنید!)
رنگ‌های گیاهی مخصوص چه ظرف‌هایی هستند؟!
همان‌طور که می دانید از ظروف تولید شده در شرایط مختلفی استفاده می‌شود. در برخی ظروف غذای گرم و در دیگر ظرف‌ها غذای سرد سرو می‌شود. حالا سؤال اینجاست که این پوشش‌ها در هر دو شرایط واکنش یکسانی دارند؟ جواب منفی است!
همان‌طور که می دانید رنگ‌ها از هر جنسی باشند در برابر گرما کم و بیش واکنش نشان می‌دهند و اگر این دمای زیاد در چند مرتبه تکرار شود، پیش بینی می‌شود که رنگ از بافت چوب جدا شود و همراه با غذا وارد بدن انسان شود! حالا به اهمیت یک رنگ با استانداردهای یورو کیدز (Euro kids) و خوراکی پی خواهید برد.
در جلسات ما با نماینده‌های شرکت‌های تولید کننده رنگ، هیچ یک از این عزیزان تضمینی برای ماندگاری رنگ در ظرف‌هایی که در معرض دمای بالا مانند لیوان چوبی چای یا ظرف سوپ نمی‌دهند. این عزیزان واقعیت را میگویند در حال حاضر کسی نمی‌تواند مدعی فروش رنگی باقابلیت ماندگاری همیشگی برای ظرف‌های چوبی پر مصرف و در معرض دمای بالا باشد.
نکته اینجاست که اگر جستجویی در فضای مجازی داشته باشید، متوجه خواهید شد که در دیگر کشورها از این ظروف چوبی بیشتر برای سرو غذای سرد مانند سالاد استفاده می‌شود و این پوشش‌ها برای این‌چنین ظرف‌ها مناسب هستند.
سخن پایانی:
اگر شما تولید کننده ظروف چوبی هستید، از شما خواهش می‌کنیم از رنگ‌های شیمیایی استفاده نکنید و جان انسان‌ها را به خطر نی اندازید.
اگر شما فروشنده رنگ هستید، لطفاً اطلاعات درست به مشتری بدهید.
اگر شما خریدار هستید حتماً از فروشنده بپرسید نوع پوشش ظرف چیست و مطمئن شوید که پوشش از نوع گیاهی باشد.
درپایان اگر تجربه‌ای مرتبط با این نوشته دارید، لطفاً در قسمت دیدگاه‌های همین نوشته با ما در میان گذارید.
