بررسی اثرات شرایط رویشگاهی بر ضرایب بیومتری الیاف چوب راش ایران

نمونه
های تهیه شده به روش فرانکلین ( ۱۹۳۸ )، وابری شده و در هر نمونه تعداد ۳۰ فیبر سالم مورد بررسی قرار گرفت و مقادیر طول الیاف، ضخامت
دیواره و قطر حفره تعیین گردید. متعاقباً آزمون تجزیه واریانس با در نظر گرفتن ارتفاع از سطح دریا و نوع خاک منطقه با عنوان عامل متغییر
انجام شد. نتایج حاکی از تأثیر معنی دار ارتفاع از سطح دریا بر ضخامت الیاف بود، به طوری که حداکثر ضخامت الیاف در هر دو منطقه مورد
بررسی در ارتفاع ۷۰۰ متری مشاهده گردید. در این بررسی شواهد کافی برای اثبات رابطه معنی دار بین عوامل محیطی و سایر ضرایب بیومتری
الیاف، یافت نشد.
واژه های کلیدی: عوامل محیطی، ضرایب بیومتری، راش ایرانی، ضخامت الیاف، ارتفاع از سطح دریا

مقدمه
چوب یکی از پرمصرف ترین مواد اولیه مورد استفاده بشر است که کاربردهای گوناگونی از صنعت کاغذ گرفته تا صنایع مبلمان دار م ی باشد . از
اینرو با توجه به افزایش روزافزون مصرف و کاهش سطح جنگل ها، لزوم بهره برداری بهینه از منابع چوبی بیش از پیش احساس می شود . یکی از
راه های بهره برداری بهینه از منابع جنگلی، پیش بینی خواص چوب آلات استحصالی با توجه به شرایط رویشگاهی و کاربرد مناسب آن م ی باشد .
در خصوص تأثیر شرایط رویشگاهی بر خواص چوب خصوصاً مشخص ه های آناتومیک آن که مهمترین فاکتور کیفی چوب برای صنایع خمیر کاغذ

می باشد، تحقیقات دامن ه داری در ایران و جهان بعمل آمده است . طول الیاف بر خواص کاغذ تولید نظیر مقاومت، کیفیت سطح و چاپ پذیری

آن تاثیرگذار است . زوبل و ونبویتنن خاطر نشان کردند که در یکی از نخستین پژوه ش های از این دست، کلتزنبرگ ( ۱۹۶۶ )، گزارش کرده است
در رویشگاه های بهتر آوندهای طبیعی تری داشته ولی رابطه معنی داری بین کیفیت رویشگاه و طول الیاف ، Fagus Silvatica که گونه
مشاهده نشده است . همچنین در همین گونه توزیع سلولها و وزن مخصوص چوب ارتباط نزدیک تری با شرایط رویشگاهی داشته تا شدت نور .
رویشگاه های بهتر چوب با وزن Populus X Euramericana بر اساس همین منبع به گزارش فراری و اسکارموزی ( ۱۹۸۰ )، در گونه
مخصوص کمتری تولید می کنند و طول الیاف هم به نحو معنی داری تاثیر می پذیرد. در مورد همین گونه پزلن ( ۱۹۹۴ ) گزارش نموده است که
رویشگاه های بهتر بلوغ چوب را تسریع نموده ولی مشخصه های آناتومیک عناصر آوندی و الیاف نسبت به رویشگا ه های ضعیف تر، از اندازه
گزارش نموده اند که رویشگاه تاثیر معنی داری بر وزن Salix SPP. کمتری برخوردار بوده است. منته اولویا و همکاران ( ۲۰۰۵ ) در شش کلون
kg/dm مخصوص پایه داشته به طوریکه مقادیر آن از ۳
kg/dm 0/364 تا ۳
۰/۴۵۵ متغییر بوده است . همچنین طول الیاف در کلون های داخل
سرزمینی از کلون های ساحلی به میزان قابل ملاحظه ای بیشتر بوده است . در ایران، در یکی از نخستین پژوه ش ها، پارس ا پژوه ( ۱۳۵۵ ) گزارش
( وزن مخصوص با ارتفاع از سطح دریا رابطه معکوس دارد. ابراهیمی و همکاران ( ۱۳۷۰ ،Fagus Orientalis Lipsky نمود که در راش ایران
در شرایط متفاوت از نظر خاک و خواص اکولوژی چوب هایی با کیفیت متفاوت تولید Quercus Castanifulia اعلام کردند که بلند مازو
می کند. د ررویشگاه هایی با ارتفاع کمتر از سطح دریا و بارندگی کمتر این درخت چوبی با دوایر پهن تر و تخلخل کمتر تولید می کند . در این
پژوهش گونه راش به عنوان یکی از مهمترین چو ب های تجاری ایران مورد مطالعه قرار گرفت و با در نظر گرفتن محل جغرافیایی نمو درخت
متأثر از عوامل اقلیم، خاک و فیزیوگرافی به عنوان رویشگاه، تاثیر این مشخصه های محیطی بر خواص آناتومیک چوب، با توجه به نقش آنها در
صنایع کاغذ، تعیین گردید.
مواد و روش ها:
به منظور سهولت در امر مطالعه، فاکتورهای متغیر محیطی حتی الامکان به حداقل رسانده شد . از این رو مح ل های نمونه برداری همگی در شیب
شمالی و در هر منطقه بر روی یک راستا و تماما در یک حوزه جغرافیایی (حوزه آبخیز ۴۸ گلندرود ) انتخاب شدند . مشخصات اقلیمی نواحی
مورد بررسی با توجه به داد ه های ایستگاه های هواشناسی مجاور و اثر ارتفاع از سطح دریا بر اقلیم که در مجاورت محل نمون ه گیری قبلاً تعیین
گردیده شده است (جنگل مطالعاتی وازرود در نزدیک ی نور – خالقی ۱۳۷۷ )، معیّن گردید . خصوصیات خاکشناسی هر ناحیه با حفر پروفیل و
آزمایشات میدانی و همچنین دفترچه طر ح های جنگ ل داری منطقه، تعیین شد؛ مشخص ه های مناطق نمونه برداری در جدول ( ۱) ارائه شده است .
۱ متر ) به کمک مته سن سنج، در جهت / در هر ناحیه ۱۰ اصله درخت سالم و نزدیک به هم انتخاب شد و از هر کدام در ارتفاع برابر سینه ( ۳۰
شمالی یک نمونه تا نزدیک مغز تهیه گردید . نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه به روش فرانکلین ( ۱۹۳۸ )، با قرار گرفتن در مخلوط آب
اکسیژنه و اسید استیک به نسبت یک به یک در حرارت ۶۰ درجه سانتیگراد به مدت ۲۴ ساعت به الیاف تفکیک شد و پس از شستشوی کامل
با آب مقطر و دفیبره کرده در هر نمونه ابعاد ۳۰ فیبر شامل طول، قطر کلی و قطر حفره به کمک یک میکروسکوپ اولیمپوس مجهز به آنالیزگر
تصویری، اندازه گیری گردید و ضرایب بیومتریک به روش زیر محاسبه شد :
( (رابطه ۱
×۱۰۰
پهنای آلی الیاف
قطر حفره سلولی = ضریب انعطاف پذیری
( (رابطه ۲
×۱۰۰
قطر حفره سلول
دوبرابر ضخامت دیواره سلول = ضریب رانکل
( (رابطه ۳
×۱۰۰
پهنای آلی الیاف
میانگین طول الیاف
= ضریب در هم رفتگی

۶۷۹ “Fagus Orientalis” بررسی اثرات شرایط رویشگاهی بر ضرایب بیومتری الیاف چوب راش ایرا ن

جدول ۱ – مشخصات رویشگاههای مورد بررسی
تجزیه و تحلیل آماری
آزمون تجزیه واریانس با در نظر گرفتن منطقه (جنگل های تارکین و وازک )، ارتفاع از سطح دریا ( ۷۰۰ و ۱۰۰۰ و ۱۵۰۰ متر ) و همچنین درختان
مجزا با عنوان عوامل تغییرات، بر روی داده های بدست آمده صورت گرفت . بعلاوه اثر متقابل منطقه و ارتفاع از سطح دریا بر مشخصه های
آناتومیک الیاف مورد بررسی قرار گرفت . از مدل زیر جهت برآورد اثر متقابل خصوصیات منطقه (به علت یکسان بودن نسبی سایر عوامل موثر،
عمدتاً خاکشناسی منطقه به عنوان عامل تغییرات لحاظ شد) و ارتفاع از سطح دریا، بر مشخصه های آناتومیک استفاده گردید:
yijk = A i+ Sj + ASij + Eijk 4
مشخصه آناتومیک = yijk
اثر ارتفاع از سطح دریا = Ai
اثر منطقه = Sj
اثر متقابل منطقه و ارتفاع از سطح دریا = ASij
امین درخت مورد بررسی در منطقه k اشتباه آزمون مرتبط به = Eijk
بحث و نتیجه گیری
در جدول ۲ مقادیر میانگین و انحراف از معیار مشخصه های آناتومیک اندازه گیری شده در مناطق و ارتفاعات مختلف نمونه برداری، ارائه شده
است. در جداول ۳ و ۴ نتایج تجزیه واریانس مشخصه های مورد بررسی در سطح متغییرها و همچنین در سطح تاثیر متقابل منطقه و ارتفاع از
سطح دریا ارائه گردیده است. تاثیر متقابل معنی داری بین عوامل موثر بر مشخصه های آناتومیک یافت نشد ولی ارتفاع از سطح دریا، با سطح
اعتماد ۹۹ % ، بر ضخامت الیاف دارای تاثیری معن یدار می باشد، به گونه ای که بیشترین ضخامت الیاف در هر دو جنگل مورد بررسی در ارتفاع
۷ میکرون در جنگل وازک). در هر دو منطقه با افزایش ارتفاع از / ۷ میکرون در جنگل تارکین و ۷۴ / ۷۰۰ متری از سطح دریا مشاهده گردید( ۸۶
سطح دریا روند تغییرات ضخامت الیاف نزولی است(با یک استثنا در جنگل وازک که حداقل میانگین ضخامت الیاف در ۱۰۰۰ متری مشاهده
با کاهش حاصلخیزی رویشگاه وزن مخصوص و ضخامت دیواره Fagus Silvatica می شود). کلر ( ۱۹۷۰ ) گزارش کرده است که در گونه
خاطر نشان کرد هاند که با افزایش ارتفاع از سطح دریا و Syringa Oblata الیاف کاهش می یابد ولی ژین ینگ و باس ( ۱۹۸۸ ) در گونه
افزایش میزان بارندگی، پهنای متوسط دوایر، طول الیاف و ضخامت آنها افزایش می یابد. با این وجود در یک بررسی در مورد گون ههای جنس
که در دو رویشگاه مختلف در مجارستان کاشته شده بودند، پزلن ( ۱۹۸۸ ) تغییر معنی داری در دانسیته مشاهده نکرد. مقایسه مقادیر Populus
میانگین مشخصه های آناتومیک در دو منطقه تارکین و وازک (جدول ۲ و شک لهای ۴ تا ۱ ) نشان می دهد که ا ین مقادیر عموماً در جنگل
. ۴ : مرجع شماره ۷ -۲

تالکین از سطح بالاتری برخوردار می باشد که این را شاید بتوان به کاهش میزان آب در دسترس در منطقه وازک به علت شیب بیشتر این ناحیه
نسبت داد چرا که خاک در هر دو منطقه قهوه ای جنگلی با زهکشی مطلوب بوده و شیب بیشتر امکان زهکشی طبیعی بهتر را فراهم م یسازد
نتایج P.Argantiana و Prosopis Alpatco اما به هر حال این امر محتاج بررسی بیشتری است (ویلاگرا و رویج ژونت، ۱۹۹۷ ، در مورد
مشابهی را در مورد تاثیر میزان آب در دسترس بر ابعاد الیاف گزارش کرده اند) .
با توجه به تفاو ت های ژنتیکی بین درختان مجزا و همچنین تاثیر عواملی نظیر میزان رطوبت در دسترس و اقلیم بر خصویات چوب پیشنهاد
میگردد که این پژوهش در رویشگا ه های دیگر با در نظر گرفتن این فاک تورهای متغییر تکرار گردد تا سیمای روشنتری از اثرات عوامل تاثیرگذار
محیطی بر خواص کیفی چوب به دست آید.
« بیومتری الیاف راش »
جدول ۲- میانگین و انحراف معیار مشخصه ها در مناطق و ارتفاعات مختلف
جدول ۳- نتایج تجزیه واریانس مشخصه های مورد بررسی در سطح متغیرها
مشخصه متغیر سطح معنی دار
ضریب درهم رفتکی منطقه ۰,۰۳۸۴
ضریب انعطاف بذیری ۰,۳۶۳۹
ضریب رانکل ۰,۶۹۴۸
ضریب درهم رفتکی ارتفاع از سطح دریا ۰,۴۴۱۸
ضریب انعطاف بذیری ۰,۱۳۱۷
ضریب رانکل ۰,۷۹۶۴
طول الیاف درخت ۰,۳۲۶۳
قطر الیاف ۰,۸۹۸۱
قطر حفره ۰,۷۷۲۳
صخامت الیاف ۰,۰۰۴۲
ضریب درهم رفتکی ۰,۹۷۹۲
ضریب انعطاف بذیری ۰,۰۵۷۸
ضریب رانکل ۰,۹۳۹۷
جدول ۴- تجزیه واریانس مشخصه های در سطح متقابل منطقه و ارتفاع از سطح دریا
مشخصه سطح سطح معنی دار مشخصه سطح سطح معنی دار
طول الیاف قطر حفره
مدل تصحیح شده ۰,۱۵۴۳ مدل تصحیح شده ۰,۸۷۰۶
مقدار ثابت ۰,۰۰۰۱ مقدار ثابت ۰,۰۰۰۱
منطقه ۰,۵۶۶۳ منطقه ۰,۳۰۹۶
ارتفاع ۰,۰۶۴۰ ارتفاع ۰,۹۸۹۸
ارتفاع ۰,۶۷۴۷ × ارتفاع ۰,۳۳۱۵ منطقه × منطقه
قطر الیاف صخامت الیاف
مدل تصحیح شده ۰,۵۲۱۵ مدل تصحیح شده ۰,۰۰۷۸
مقدار ثابت ۰,۰۰۰۱ مقدار ثابت ۰,۰۰۰۱
منطقه ۰,۱۱۱۱ منطقه ۰,۱۲۰۵
ارتفاع ۰,۴۷۱۷ ارتفاع ۰,۰۰۷۷
ارتفاع ۰,۱۶۸۴ × ارتفاع ۰,۹۲۶۰ منطقه × منطقه

منبع:http://www.woodkala.com/