گروه هنر _ «گره سازی»، «گره کاری» از جمله اصطلاحات رایجی است که در هنر معماری ایران کاربرد زیادی دارد. این هنر از قرن دوم و سوم هجری در معماری متداول شد. غرض از گره ایجاد طرح های هندسی از قطعات کوچک چوب است که چندضلعی های مختلف می سازد. این چندضلعی ها می توانند۳، ۴، ۵ ، ۶ یا ۹ ضلعی باشند. ممکن است از گره کاری در کاشی، گچ و آیینه نیز استفاده شود.
نوع خاصی از این گره ها که توسط چوب ساخته می شوند، به نام «گره چینی روی چوب» معروفند. گره چینی روی چوب عمدتا برای در و پنجره مورد استفاده قرار می گرفته است. اگر از آن برای ساخت پنجره استفاده شود، در وسط چوب ها از شیشه های رنگی و آیینه استفاده می کنند.
گره چینی بیشتر با چوب درختان چنار، گلابی و گردو ساخته می شود. این هنر بیش از همه در اصفهان، کاشان، شیراز، مشهد، یزد و تهران رواج داشته و دارد. اما متاسفانه در سال های اخیر به دلیل ساده شدن معماری منازل، درها و پنجره ها از چوب ساده ساخته می شود و گره چینی کاربرد خودش را از دست داده است، اما هنوز هم خانه های قدیمی پر است از گره چینی های زیبا با طرح های ستاره ای. استاد عشاقی از معدود گره چینانی است که هنوز هم به کارش ادامه می دهد. آثاری از این هنرمند در نمایشگاه آثار پیشکسوتان هنرهای سنتی عرضه شده است. برای آشنایی بیشتر با هنر گره چینی با استاد عشاقی به گفت و گو نشستیم:
چطور شد در این نمایشگاه شرکت کردید؟
– تا به حال در نمایشگاه های متعددی در اصفهان، همدان، شیراز، تهران و شهرهای دیگر شرکت کرده ام، اما تاکنون به نمایشگاهی در خارج از ایران نرفته ام، اما بیشتر کارهایم در موزه های اروپایی به خصوص موزه ویکتوریا نگهداری می شود. از هنرمندان این رشته تعداد زیادی باقی نمانده اند، به همین خاطر در بیشتر نمایشگاه ها از من دعوت می شود تا آثاری را به نمایش بگذارم.
* فکر می کنید این نمایشگاه چقدر می تواند به شناخت مردم درباره هنری چون گره چینی روی چوب و هنرهای دیگر کمک کند.
– اگر اطلاع رسانی گسترده و وسیع باشد، حتما تاثیر زیادی خواهد داشت. اما متاسفانه کمتر نمایشگاه ها به صورت گسترده برگزار می شود. خوشبختانه این نمایشگاه چون توسط چند سازمان مربوط به هنرهای ایرانی برگزار می شود، می تواند تاثیر بیشتری هم داشته باشد. اما به نظر من اگر هر سال در زمان معینی نمایشگاه های صنایع دستی برگزار می شد، بسیار در شناختن آنها به مردم موثر می بود. نمایشگاه های دایمی ذهنیت مردم را برای پذیرش هنرهای سنتی زیاد می کند.
* پیشنهاد شما برای بهتر برگزار شدن این نوع نمایشگاه ها در سال های آینده چیست؟
– آثاری از من در نمایشگاهی باشد یا خیر، تاثیر چندانی در شناخت مردم ندارد. اما اگر هر بار در نمایشگاه روی یکی از هنرها تمرکز می کردند و سعی می کردند شناخت کافی و لازم درباره آن به وجود آورند، بسیاری از مشکلات برطرف می شد. مثلا یک سال به شیشه گری و هنرمندان آن بپرازند، یک سال به بافندگی، یک سال به آثار چوبی و … به این ترتیب مردم علاوه بر دیدن آثار هنری چیزهایی هم یاد می گیرند.
هنر گره چینی چه کاربردی دارد؟
– در و پنجره های قدیمی همه با گره چینی روی چوب ساخته می شده است. این هنر در گذشته قیمت چندانی نداشته و آنقدرها هزینه روی دست مردم نمی گذاشته است. به همین خاطر در اکثر خانه های قدیمی استفاده می شده، هنوز هم بسیاری از خانه های اصفهان در و پنجره های گره چینی شده دارند.
امروزه این هنر کاربردی ندارد؟
– ساختن گره های روی چوب زحمت و هزینه زیادی می برد، به همین دلیل مردم بیشتر ترجیح می دهند از درهای ساده استفاده کنند که قیمت ارزان تری دارد و چندان به زیبا بودن و نبودن آن توجهی نمی شود.
* آیا نمی توان از این هنر به روشی استفاده کرد که هزینه زیادی نداشته باشد؟
– این کار بعید است، چون اگر هنرمند بخواهد کار خوب و عالی تحویل بدهد باید همه جوانب کار را بسنجد و اگر بی دقت و نسنجیده کار کند، اساسا کارش ارزش چندانی نخواهد داشت.
شاگرد هم دارید؟
– بله.
جوان ها استقبالشان از این هنر چطور است؟
– من چون سال ها است کار می کنم و موزه های خارج از ایران کارهایم را خریدای می کنند، مشکل اقتصادی ندارم. اما جوان ها به دلیل سخت شدن زندگی ها و اینکه باید هزینه خانواده شان را تامین کنند. چندان تمایلی به این هنر به عنوان یک شغل ندارند، چون این هنر بازار داخلی ندارد. البته دولت می تواند در ساختمان های بعضی از سازمان ها و اداراتی که به نوعی با فرهنگ، هنر و اصالت ایرانی ارتباط دارند، از این هنر استفاده کند و بازارهایی برای هنرمندان آن به وجود آورد که متاسفانه تا این لحظه این کار را هم نکرده است.
آیا در این سال ها ابتکار و خلاقیتی در این هنر به کار رفته است؟
– نخیر. بیشتر این هنر براساس همان سبک ها و اسلوب های قدیمی حرکت می کند. متاسفانه جوان ها چندان دل به کار نمی دهند. هر کدام که بتوانند به اندازه استادشان هم این هنر را یاد بگیرند جای شکرش باقی است. توقع نداریم که آن را کامل کنند یا ابتکاری داشته باشند.
قدمت این گره چینی روی چوب چقدر است؟
– از دوران تیموری ها به بعد آثاری که گره چینی دارند باقی مانده است اما قبل از آن سندی باقی نمانده که وجود آن را ثابت کند
منبع:http://girihtiles.aytablog.com/
